Natuurlijk, een jaar kent vele hoogtepunten en hopelijk ook persoonlijke. Dit jaar werd overschaduwd door een aantal dieptepunten, die we hier verder niet zullen benoemen. Dat is elders al genoeg gebeurd. Gegeven die gebeurtenissen dringt zich evenwel de volgende vraag op: hoe ziet de toekomst van deze planeet en zijn inwoners eruit? Voor een groot deel ligt dat in onze eigen handen. Daarom ligt het accent bij de volgende selectie vooral op Nederland:
1. Remco Campert krijgt Prijs der Nederlandse Letteren
Hij wordt maar één keer in de drie jaar toegekend, de Prijs der Nederlandse Letteren. En als je kijkt naar de lijst van auteurs die hem sinds 1956 hebben ontvangen, dan is het net alsof je naar een lijstje namen van dinosaurussen zit te kijken. Gerrit Kouwenaar, Hugo Claus…ze worden misschien nog gelezen door een handjevol adepten, maar over tien jaar zijn die ook uitgestorven.
Het is met name Campert’s poezie die tot de verbeelding spreekt. Over hoe een gedicht tot stand komt, gaf hij in 1986 een openhartig interview aan Jaap Huisman (de Volkskrant):
“Ik heb grote moeite om gedichten te schrijven die alleen nog maar met mezelf te maken hebben. De echte bevrediging schuilt toch in de gedachte dat wat je schrijft, klopt als een bus. Maar die bus moet vol zitten met passagiers. De meeste bevrediging geeft mij als ik in staat ben die rare, vage emotie in taal uit te drukken. Die passagiers mag ik dan vergeten zijn, ik heb ze wel nodig om het resultaat te bereiken.
Het onderbewuste?
Ja, het is een merkwaardig proces. Een fysieke kwestie vaak. Een koorts, maar wel een koorts die je kunt dwingen. Ik kan een stukje of een verhaal schrijven en daarvoor gaan zitten; bij poëzie is dat onmogelijk. Ervoor gaan zitten is te makkelijk. Het lijkt wel of ik ziek word, een leeg en verdrietig gevoel. Dan gebeurt er iets. Dat was dan poëzie.”
2. Architectuur: WaterCampus in Leeuwarden
Zonder onderschrift of toelichting zou je dit gebouw overal visualiseren behalve in Leeuwarden. Toch staat daar de WaterCampus, niet ver van het centrum. 25.000 m² ruimte voor laboratoria, werkplaatsen en kantoren. Opgeleverd begin 2015. Waarvoor? Technische oplossingen op het gebied van drinkwaterproductie, afvalwaterzuivering, waterdistributie en duurzaam waterbeheer.
Waarom Leeuwarden? Zo’n 30% van de Nederlandse omzet op de internationale watermarkt wordt gerealiseerd door bedrijven uit Noord-Nederland. Het grootste deel van die bedrijven is gevestigd in Friesland.
Het gebouw is een ontwerp van architectencoöperatie GEAR en bevat een atrium in het midden. Noorderlicht dringt daar binnen, omringd door hout, brede balustrades en vides: een echte ontmoetingsruimte.
Rondom het gebouw komt een waterpark te liggen. In 2020 wil Leeuwarden de Europese hoofdstad van watertechnologie zijn. Tegen die tijd is dat waterpark al aardig volgroeit.
3. Ons melkwegstelsel heeft een donker hart
In de binnenste delen van het melkwegstelsel – waar de aarde zich ook bevindt – zit donkere materie. Nou en, zult u misschien zeggen? Nou, dit onderzoek brengt ons weer wat dichter bij de vraag wat donkere materie nou precies is. Want dat blijft nog steeds een onopgelost mysterie…
Gianfranco Bertone (prof aan de Universiteit van Amsterdam) maakte – met co-auteurs Fabio Iocco (ICTP-South American Institute for Fundamental Physics) en Miguel Pato (Universiteit van Stockholm) – de meest complete verzameling van gepubliceerde metingen van bewegingen van gas en sterren in de Melkweg.
4. Tijs Verwest (aka DJ Tiësto) krijgt Grammy Award
Zo vaak gebeurt het niet dat een Nederlander een Grammy Award krijgt. Eerder kregen Afrojack en het Metropole Orkest er één (respectievelijk voor de remix van Madonna’s ‘Revolver’ en het arrangement ‘Carlos’). Verwest kreeg een Grammy voor zijn remix van John Legend’s ‘All of Me’.
5. Voor het eerst in beeld: biologische kristallisatie
Ja, we weten dat schelpen, tanden en botten groeien. Maar hoe? Al jaren proberen wetenschappers dat proces te doorgronden. Die kennis helpt weer bij het verbeteren van diverse producten, zoals geneesmiddelen, computerchips en zonnecellen.
In Eindhoven zijn ze er begin dit jaar in geslaagd voor het eerst het proces van biologische kristallisatie in beeld te brengen. Met een nieuwe vorm van elektronenmicroscopie, waarbij een oplossing op de nanometer nauwkeurig, en in realtime, bekeken kan worden. “Een enorm verschil met de vorige standaard, waarbij je samples moest invriezen en dus alleen losse stappen in het proces kon bestuderen. In plaats van te kijken naar ‘snapshots’ van de verschillende stappen kunnen we nu gewoon naar een film kijken.”
6. Televisieserie ‘De volmaakte mens’
Wie de documentaireserie van Bas Heijne niet heeft gezien, heeft echt iets gemist. ‘We ontkomen niet aan een toekomst waarin wij de mensheid genetisch verbeteren’ zegt bio-ethicus Julian Savulescu in de eerste aflevering. Eugenetica zou voor iedereen toegankelijk moeten zijn, is zijn overtuiging.
De overige vijf afleveringen bieden nog meer stof tot nadenken: ik schreef er op deze plaats al eerder over. Interessante sprekers maken inzichtelijk welke technologieën en methoden ons ter beschikking staan om de toekomst vorm te geven. De vraag is alleen of wij dat ook willen: deze serie helpt bij het vormen van een mening over dat vraagstuk. Feit en allang geen sciencefiction meer: de cyborg is onder ons.
De serie is op DVD verkrijgbaar. Elke afzonderlijke aflevering kan op internet worden teruggekeken.
7. Lieke Wevers: goud op de balk bij de Europese Spelen
Ja, het goud op de 200 meter sprint van Dafne Schippers tijdens het WK in Peking was een topprestatie, maar er was het afgelopen jaar nog een individuele sport prestatie die minstens zo uniek was.
Bij de Europese Spelen te Bakoe in juni van dit jaar behaalde Lieke Wevers (24) tot veler verrassing goud bij de toestelfinales op de balk. Samen met haar zus Sanne behoort zij tot het Nederlandse turnteam dat in 2016 aan de Olympische Spelen in Rio de Janeiro zal deelnemen.
In de geweldige interviewserie Van Kop tot teen in de Volkskrant (21-12-2015) vertelde Lieke Wevers onder meer het volgende:
“Ik ben anatomisch beperkt. Kan niet met mijn vlakke hand een hoek van 90 graden maken met mijn arm. In mijn linker pols heb ik al drie keer een injectie gehad tegen de pijn. In mijn rechter pols heb ik zo’n beetje alle botjes gebroken. Dat moest geopereerd worden. Nu draag ik in de palm van mijn rechterhand een brace ter opvulling. Zonder polsen kun je niets in het turnen.”
8. Boschplaat op Oost-Terschelling: eerste dark sky park Nederland
Hoe vaak kan je de sterrenlucht zien zonder storend ‘bijlicht’ van straatverlichting, woonwijken of industrieterreinen? Veel mensen herinneren zich een met sterren bezaaide hemel van zomervakanties in het verre buitenland.
De International Dark Sky Association (IDA) stelt zich tot doel zoveel mogelijk plekken op deze aarde te vrijwaren van kunstmatig licht. Waarom? Niet omdat het zo mooi is, maar omdat de natuur er door in de war raakt. Vogels navigeren op de maan en de sterren, zeeschildpadden oriënteren zich op het licht aan de horizon. Kunstmatig licht brengt hen op een dwaalspoor met alle gevolgen van dien.
Dit jaar is De Boschplaat op Oost-Terschelling door de IDA uitgeroepen tot het eerste dark sky park van Nederland.
9. Doorbraak gentherapie: DNA-veranderend eiwit
Tot nu toe konden menselijke cellen alleen veranderen door een nieuw stuk DNA in een cel te brengen met behulp van een virus. Aan het Hubrecht Instituut in Utrecht hebben twee biologen dit jaar ontdekt dat grote moleculen, zoals eiwit, rechtstreeks in een cel kunnen worden aangebracht.
Dat opent bijvoorbeeld de mogelijkheid om een enzym in te brengen dat gericht reparaties kan uitvoeren aan het DNA van een cel.
De onderzoekers denken dat door deze vinding een erfelijke leverziekte te behandelen is.
10. Klimaattop Parijs
Nee, het was niet het best denkbare resultaat dat er viel te behalen tijdens de klimaattop in Parijs. Maar voor het eerst in de geschiedenis heeft bijna elk land op deze aarde zich vastgelegd om de schadelijke uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Ook Noord-Korea…..Er gloort nu een sprankje hoop aan de horizon.
Zelfs de Australiër Clive Hamilton, zo’n beetje de grootste pessimist op het gebied van ons klimaat, kon een gevoel van hoop niet onderdrukken.
Het Franse persbureau AFP leverde naar mijn mening de beste infographics waarmee respectievelijk de huidige situatie tot uitdrukking wordt gebracht (zie hierboven) én welke afspraken er zijn gemaakt voor de komende jaren (zie onder).
