Mijn top-10 nieuwe woorden van 2023

Toen ik de tien door Van Dale genomineerde woorden zag, overviel mij een gevoel van droefenis. Hittefit? Nepobaby? Kunnen wij als land van taalvirtuozen niets beters verzinnen? De overige acht woorden stemden zo mogelijk nog droeviger….Dat de uiteindelijke keuze viel op ‘graaiflatie’ is niet verrassend, maar weinig creatief.

Het is in andere Europese landen helaas niet veel beter gesteld, als het om nieuwe woorden gaat. Duitsland koos voor ‘crisismodus’. Daar kan je van alles van vinden, maar je hoort mij niet zeggen dat het tot de verbeelding spreekt. ‘Nu pas?’, dacht ik, toen ik het las.

Amerikaans woord van het jaar
De Amerikanen zijn, wat dat betreft, toch creatiever in hun nieuwe woordkeuze: ‘Rizz’ – een verkorte vorm van ‘charisma’.
Ontstaan, volgens Oxford Languages, uit de internet- en gamecultuur en in 2022 populair gemaakt door YouTube- en Twitch-streamer Kai Cenat, die videos met “rizz tips” online plaatste.
Het woord ging deze zomer viraal in de VS, nadat acteur Tom Holland in een interview met Buzzfeed had gezegd: “Ik heb helemaal geen rizz. Ik heb beperkte rizz.”

Het is een woord dat ik hier nog wel in het spraakgebruik zie terugkomen – net zoals al die andere Amerikaanse slang woorden, die wij door de jaren heen in ons taalgebruik hebben geïmporteerd (chillen, dope, mood enz.). Ik acht de kans in ieder geval aanmerkelijk groter dan dat wij een van de tien door Van Dale genomineerde woorden van 2023 gaan overnemen.

Wist je trouwens dat wij maar zo’n 10.000 woorden actief gebruiken? De andere 100.000 lezen wij alleen maar – tenminste, als wij nog lezen…
Hieronder de woorden die ik in 2023, in chronologische volgorde, heb opgetekend – met bronvermelding en verantwoording.

GRAAIFLATIE
Het enige woord op mijn lijst dat òòk op de lijst met genomineerde woorden door Van Dale stond en uiteindelijk door een meerderheid tot woord van het jaar is verkozen. Van Dale plaatste er de volgende betekenis bij: ‘inflatie die wordt aangewakkerd door ondernemingen die de kostenstijging van grondstoffen, productiemiddelen en arbeid volledig of bovenmatig doorberekenen aan de consument om hun winst op peil te houden of te verhogen.’
Kortom: ‘afzetterij’.
Voorbeeld: voor een ambachtelijk gebrouwen biertje op een terras, of in een café, 6 euro of meer moeten betalen.
Bron: o.m. de Consumentengids

CONDOOMBEDROG
Het woord werd vermeld in het verslag van een rechtszaak tegen twee mannen in februari van dit jaar. Tijdens ‘seksueel verkeer’ verwijderden zij condooms.
Dat is de neutrale beschrijving van wat ik ‘verwerpelijk gedrag’ zou willen noemen.
Bron: NOS en de Volkskrant, 28 februari 2023

BOERENWENSNATUUR
Op 15 maart vonden de Provinciale Statenverkiezingen plaats, waarbij de BBB (BoerBurgerBeweging) in alle provincies de grootste partij werd. Ook in 13 van de 21 waterschappen werd BBB de grootste partij.
In het talkshowprogramma Khalid & Sofie werd nabeschouwd en journalist Wouke van Scherrenburg noemde de opvatting van de BBB over wat natuur is ‘boerenwensnatuur’.
Mooi gezegd door Wouke.
Bron: Khalid & Sofie, NPO1, 21 maart 2023

BEDELARTS
In het wekelijks discussieprogramma op de zondag, Buitenhof, was Michelle Tongerloo te gast.
Tongerloo is huisarts in Rotterdam-Zuid én straatarts van de Pauluskerk in Rotterdam. Zij vertelde over schrijnende gevallen in haar praktijk: onverzekerde patiënten, die geweigerd werden door ziekenhuizen en zonder dak boven hun hoofd. Via social media plaatste zij een oproep voor donaties om die mensen alsnog aan woonruimte te helpen.
Presentator Twan Huys noemde haar tijdens het interview met recht ‘een soort bedelarts’.

Bron: Buitenhof, NPO1, 9 april 2023

TIKTOKRIJ
Ja, inderdaad, op de lijst met genomineerde woorden door Van Dale, stond ‘TikTokjustitie’. Persoonlijk vind ik ‘TikTokrij’ meer recht doen aan het jaar 2023.
Eigenrichting via social media vond, helaas, ook al vóór 2023 plaats.
Het fenomeen van de ‘TikTokrij’ deed zich vooral voor in Amsterdam, waar toeristen aanbevelingen van influencers volgden om bij bepaalde winkels of horecabedrijven hun geld uit te geven.
Bron: Het Parool, 10 april 2023

SNEUVELBEREIDHEID
In het Mediaforum van radioprogramma Spraakmakers was Eveline van Rijswijk te gast. Zij maakt deel uit van het vaste Taalteam, dat elke vrijdag het taalgebruik van de afgelopen week doorneemt.
Van Rijswijk haalde een uitspraak aan van Tweede-Kamerlid Wilma Borgman (VVD), die over de val van het kabinet Rutte-IV had gezegd: ‘De coalitiepartners hebben toch de sneuvelbereidheid van de VVD op dit dossier onderschat.’
Woorden met een wrange bijsmaak, want het dossier waar Borgman op doelde is de vermaledijde Spreidingswet.
Bron: Spraakmakers, NPORadio 1, 14 juli 2023

KERMISPIEMEL
Taalkundige Hugo Brandt-Corstius zei ooit dat er geen vieze woorden bestaan, net zo min als mooie of lelijke woorden. Volgens hem zijn het associaties bij woorden, associaties met mooie en lelijke dingen, of met mensen die ze uitspreken.
Zie het boek ‘Het vermogen te verlangen, Gesprekken over taal en het menselijk brein’ van Liesbeth Koenen (tweedehands nog verkrijgbaar).
Feit is dat het woord bestaat, en dat het een raar ding beschrijft.
In Alkmaar, maar ook in andere plaatsen in ons land, wilde de CU (Christen Unie) dat de verkoop van ‘het pluchen beest’ – beschrijving in het Noordhollands Dagblad – werd verboden.
Bron: het Noordhollands Dagblad, 29 augustus 2023

POLDERVERKIEZINGEN
Staatsrechtgeleerde Wim Voermans was te gast bij radioprogramma Spraakmakers, maar schoof ook aan tafel bij het Mediaforum. Onderwerp van gesprek was de eerste dag van de algemene politieke beschouwingen (na de presentatie van de Rijksbegroting voor 2024 op Prinsjesdag).
Voermans: ‘We krijgen historische verkiezingen. Het is nog niet gebeurd, sinds 1922, dat er zoveel nieuwkomers met zoveel zetels in de peilingen bij kwamen. (…) We gaan naar iets toe, wat we eigenlijk niet kennen: polderverkiezingen! Het zal nog lastig worden voor de partijen om zich daartoe te verhouden – je weet niet hoe je tegenstanders gebakken zijn (…).
Dus dat wordt aftasten. Dat wordt kijken naar dingen waar je constructief kunt samenwerken. Je moet ook de deuren openhouden, want het kan linksaf, het kan rechtsaf…..Er is een groot middenblok ontstaan. Dus we gaan echt historische verkiezingen tegemoet, ook in toon en stijl.’
We weten nu, drie maanden later, wat ‘de polders’ hebben gekozen: rechtsaf…..
Bron: Mediaforum, Spraakmakers, NPORadio1, 20 september 2023

CROMPOUCE
Onvermijdelijk, natuurlijk, deze bakkersvondst. Volgens Ulrika Menig, bakker bij ‘Bammetje Bakery’ in Utrecht, heeft zij de crompouce in 2020 tijdens de coronalockdown bedacht.
Het baksel werd in 2022 een rage op internet en wordt nu overal verkocht. Maar onder andere benamingen, omdat de bedenkster een claim op de merknaam heeft.
Bron: MarketingTribune, november 2023

SLAAPZAKJAS
De zogenoemde pufferjas duikt deze herfst en winter vrijwel overal in het straatbeeld op. In de volksmond wordt het kledingstuk ook wel ‘slaapzakjas’ genoemd.
Columniste Sylvia Witteman komt de eer toe een draagster ervan te hebben vereeuwigd in een van haar kostelijke columns.
Bron: de Volkskrant, 4 december 2023

Welk van deze woorden, naar mijn mening, hét woord van 2023 is?
Ik twijfel tussen ‘Boerenwensnatuur’ en ‘Bedelarts’.
Benieuwd welk woord jouw voorkeur heeft…..

Robert Doisneau, vergeten fotograaf van het Parijse straatleven

Een van de meest iconische foto’s van het Parijs in de jaren vijftig is ‘De Kus’. Weinig mensen weten echter wie de fotograaf was. Een expositie in Rome brengt daar verandering in.

Van de fotografen die gezichtsbepalend waren voor de eerste helft van de vorige eeuw, denk je al gauw aan namen als Brassaï, Erwin Blumenfeld, Henri Cartier-Bresson en Edward Steichen.

Aan dat rijtje moet de naam van Robert Doisneau worden toegevoegd. Hij was de maker van een van de meest iconische foto’s uit dat tijdperk, Le Baiser de l’hôtel de Ville (oftewel De Kus). In het Museo dell’Ara Pacis te Rome is een prachtige overzichtstentoonstelling van hem te zien.

'Le Baiser de l'Hôtel de Ville' van Robert Doisneau
‘Le Baiser de l’Hôtel de Ville’ van Robert Doisneau (1950)

Eén ding wordt duidelijk wanneer je door de expositiezalen loopt: die ene foto was geen ‘lucky shot’.
Vanaf 1930 fotografeerde Doisneau – bijna dwangmatig – vrijwel elke dag het Parijse straatleven. Geen wonder dan ook dat hij een archief naliet van 450.000 negatieven.
Hij begon met een Rolleiflex, later werd dat een Leica. Vanaf de jaren zestig gebruikte hij ook een Nikon F.

In Rome is slechts een fractie van die duizenden foto’s te zien. De expositie beslaat de periode 1934 – 1961, onderverdeeld in elf thema’s.
Die keuze betekent niet alleen dat wij een hoofdzakelijk zwartwit beeld van Parijs krijgen te zien. Het is ook het beeld van een Parijs, dat eigenlijk niet meer bestaat.
Dat is natuurlijk overduidelijk bij thema’s als de bezettingsperiode (1940-1944) – met foto’s van de oorlogswinters – en de naoorlogse periode (1945-1953).

Doisneau maakte tijdens WO II deel uit van het verzet; zijn fotografische kennis kwam goed van pas bij het vervalsen van persoonsdocumenten.

Ook de foto’s rond het thema Kinderen (1934-1956) stralen een onschuld en een onbevangenheid uit, die je nu nog maar zelden aantreft. Kinderen speelden nog op straat (!) in de stad, ongehinderd door druk verkeer, zonder toezicht van overbezorgde ouders.

Zo vereeuwigde hij ook Les Halles, een grote straatmarkt in het 1ste arrondissement, die in 1970 werd afgebroken. Toen Doisneau hoorde dat de straatmarkt zou worden opgedoekt, ging hij er met zijn camera op uit om het werk van de marktlui vast te leggen.
Doisneau: ‘Ik stond om 3 uur ’s ochtends op om te zien hoe de marktlui in alle vroegte hun vrachtwagens uitlaadden en hun waren uitstalden.’

En voor wie de fictieve Parijse commissaris van politie Maigret geen onbekende is (de legendarische creatie van Georges Simenon, figurerend in talloze politieromans en latere tv-series), zal zich ongetwijfeld nog het bestaan van de illustere conciërges herinneren die in vrijwel elk verhaal voorkwamen. Mannen, maar veelal ook vrouwen, die huurhuizen beheerden en nauwkeurig elke dag het komen en gaan van hun huurders observeerden.  
Doisneau legde ze vast op hun werkplek en geeft ons zo een beeld van een beroep dat niet meer bestaat.

Na de oorlog ging hij weer werken voor het fotopersbureau Rapho, waarvoor hij vlak voor het uitbreken van WO II reclamefotografie en ansichtkaarten maakte.

Nadat hij zich in de jaren vijftig aansloot bij Group XV (vereniging van fotografen) en zijn eerste fotoboek het licht had gezien, wijdde hij zich volledig aan straatfotografie. Niet nadat hij eerst nog vier jaar lang een uitstapje maakte naar de Franse editie van Vogue en het mondaine leven van de Parijse society vastlegde.
Later zou hij over die periode zeggen dat het ‘een vergissing’ was.

Zijn grotere bekendheid leidde er wel toe dat Doisneau gevraagd werd om portretten te maken. En niet altijd van de minsten: acteurs, schilders, schrijvers en wetenschappers. Met een aantal daarvan zou hij ook bevriend raken.

Zangeres en actrice Juliette Gréco (1947)

Documentaire

Op de expositie in Rome is ook een documentaire over Doisneau te zien, in 2016 gemaakt door zijn kleindochter, Clémentine Deroudille.
In de docu wil zij in de eerste plaats laten zien zien wie haar grootvader was en wat hem bewoog. Aan de hand van zijn archief, foto’s en aantekeningen, maar ook gesprekken met direct betrokkenen, schetst zij een beeld van een bescheiden man die zichzelf altijd als buitenstaander beschouwde, net als veel van de mensen die hij fotografeerde.

Jammer alleen dat de Franstalige documentaire in het Italiaans is ondertiteld. Voor bezoekers die in geen van beide talen goed thuis zijn, is dat een minpunt van de tentoonstelling.

Trailer documentaire ‘Robert Doisneau: Through the Lens’ (2016)

Doisneau over zijn werk: ‘Wat ik probeerde te laten zien, was een wereld waarin ik mij goed voelde, waarin mensen aardig zijn, waarin ik de vriendelijkheid zou vinden, waarop ik hoopte. Mijn foto’s zijn een bewijs dat zo een wereld kan bestaan.’

In de jaren tachtig van de vorige eeuw spande een echtpaar een rechtszaak aan tegen Doisneau omdat zij veronderstelden dat zij het liefdespaar waren geweest, waarvan hij in 1950 ‘De Kus’ had gemaakt. Doisneau was toen genoodzaakt om bekend te maken dat het een ander echtpaar was geweest, dat hij indertijd gevraagd had om elkaar nog een keer te kussen, nadat hij hen elkaar eerder had zien kussen.
Een van zijn dochters, Annette, verklaarde later dat de rechtszaak Doisneau erg had aangegrepen.
Hij overleed op 81-jarige leeftijd in 1994.

Een originele afdruk van ‘De Kus’, die hij aanvankelijk cadeau had gedaan aan de vrouw op de foto, werd in 2005 door haar op een veiling verkocht voor € 155.000.

De tentoonstelling is nog tot 4 september 2022 te bezichtigen in Museo dell’Ara Pacis, Lungotevere in Augusta, Rome.
N.B. Het museum dankt zijn naam aan het Altaar voor de Vrede, dat Keizer Augustus in 9 voor Chr. liet bouwen, nadat hij het noorden van de Alpen had veroverd en in Spanje nieuwe koloniën had gesticht.

‘Twijfeltelefoon’ is toch veel mooier? Of ‘rouwarbeid’?

Wat doet een pandemie met onze taal?
Nou, zou je kunnen zeggen, kijk naar het woord van het jaar. Maar ik weet niet hoe vaak jij het woord ‘prikspijt’ in het afgelopen jaar hebt gebruikt – ikzelf in ieder geval geen enkele keer. Ik heb het ook niemand in mijn omgeving horen gebruiken.
De Van Dale-verkiezing kende veel negatief geladen woorden. Mijn top 10 wil een tegenwicht bieden.

Frank Heinen en Paulien Cornelisse hebben al eerder aangetoond wat de waarde van zo’n online verkiezing is, maar ik wil in dit verband toch even George Steiner (1929-2020) aanhalen. Steiner schreef veel over de relatie tussen taal en samenleving.

‘Als iemand iets nieuws wil uitdrukken, dan zijn de ter beschikking staande woorden als versleten munten in bezwete handen’.

En, diezelfde Steiner: ‘Taal wordt gebruikt om de identiteit van de eigen groep levend te houden (…).’
Tot zover de woordkeuze van de mensen die op de website van Van Dale stemden.

Hoe je het echter ook wendt of keert, SARS-CoV-2 (het virus) bepaalde in 2021 voor een belangrijk deel onze leefstijl. Bij mijn persoonlijke keuze voor de Top 10 van nieuwe woorden van 2021 is het aantal aan de pandemie gerelateerde woorden tot vier beperkt gebleven.
Zie hieronder. Elk woord is voorzien van een korte verantwoording en bronvermelding. Bij een aantal woorden staat een link.

10. Hertenbronstverstoorder

De hertenbronst vindt elk jaar in september en oktober plaats: edelherten gaan paren. Helaas zijn er mensen die menen dat zij die natuurlijke gang van zaken moeten verstoren.
– NOS Teletekst, najaar 2021

9. Aerosolen

Aerosol is een zelfstandig naamwoord. En betekent zoveel als een mengsel van stofdeeltjes of druppels in een gas. Opmerkelijk genoeg gebruikte minister van Volksgezondheid, Hugo de Jonge, het als een werkwoord op een persconferentie aan het begin van de zomer. ‘Laat je na de zomervakantie testen, bijvoorbeeld omdat je in een vol voetbalstadion hebt gezeten waar mensen achter je in je nek zitten te aerosolen.’
– Persconferentie, 30 juni 2021

8. Staakstraat

Staken lijkt een beetje een begrip uit de vorige eeuw, maar eind januari van dit jaar was er wel degelijk sprake van een staking bij metaalbedrijven, naar aanleiding van vastgelopen onderhandelingen over de Metaal-CAO.
– Eindhovens Dagblad, 22 januari 2021

7. Hap-snap seks

Cocky Drost is relatiecoach. En zij constateerde dat mensen tijdens de coronacrisis minder vaak vluchtig seks met elkaar hebben.
– Gehoord in Spraakmakers, NPORadio 1, 9 februari 2021

6. Penisbeschaving

Het woord viel in een interview met Beatrijs Smulders naar aanleiding van ‘Bloed’, het eerste deel van een ambitieus, autobiografisch drieluik over vrouwelijke seksualiteit.
Smulders werd beroemd als verloskundige en ondernemer, met een Geboortewinkel en een Geboortecentrum in Amsterdam Oud-West, en als auteur van de bestsellers ‘Veilig zwanger, Veilig bevallen’ en ‘Veilig door de kraamtijd’.
– de Volkskrant, 14 april 2021.

5. Juice-kanaal

Benaming van Instagram- en YouTube-accounts die de rol van roddelbladen hebben overgenomen. Roddel en achterklap over de showbizz-wereld vormt het hoofdingrediënt van dergelijke accounts. Nederland telt er een handvol van met naar schatting elk meer dan 100.000 volgers (!).
– de Volkskrant, 3 november 2021

4. Snottebellenbeleid

Die samenstelling dook opeens op in nieuwsberichten over het RIVM-beleid voor basisscholen.
Goed voor minsterns 2 x woordwaarde bij Scrabble.
– diverse nieuwsdiensten, februari 2021

3. Rouwarbeid

Jurist en auteur Roxane van Iperen gebruikte het woord in haar 4 mei-lezing op de Dam in Amsterdam.
In het NPO-programma Op1 lichtte zij het woord toe: ‘Rouwarbeid is wat je moet doen om te onthechten van dat wat was.’
– NPO, 4 mei 2021

2. Jubelton

Opeens deed het begrip ‘jubelton’ zijn intrede naar aanleiding van de bizarre situatie op de woningmarkt, waarbij ouders met diepe zakken hun kinderen helpen met het kopen van hun ‘droomhuis’.
– meerdere berichten/artikelen, hele jaar 2021

1. Twijfeltelefoon

De Vaccinatie Twijfeltelefoon is bedoeld voor iedereen die vragen heeft over het coronavaccin en graag medisch advies wil hebben. In november sloten de universitaire ziekenhuizen in Rotterdam, Utrecht, Amsterdam, Maastricht en Nijmegen zich aan bij dit initiatief. Dagelijks maken honderden mensen er gebruik van.
– november 2021.

Wat maakt ‘Normal People’ zo’n goede tv-serie?

Het verhaal zelf lijkt op het eerste gezicht weinig om het lijf te hebben: jongen en meisje raken in het laatste jaar van de middelbare school verliefd op elkaar, gaan uit elkaar, komen daarna tijdens hun universiteitsjaren weer bij elkaar om vervolgens toch weer van elkaar verwijderd te raken. Een typische aan/uit-relatie.
Het is de manier waarop dit simpele gegeven echter is verfilmd, die de serie zo bijzonder maakt.


1. Om te beginnen: de stiltes
Er zijn maar weinig tv-series waarin zoveel stiltes vallen als in ‘Normal People’. Natuurlijke stiltes, wel te verstaan. Zoals die in het dagelijks leven ook vaak voorkomen in relaties.
Wanneer er in een film of serie stiltes voorkomen, dan is het vaak om een dramatische gebeurtenis te benadrukken: er is iets ergs gebeurd òf er staat iets ergs te gebeuren. Realiseer jij, als kijker, je dat wel?!
Niet in ‘Normal People’.
Regisseurs Lenny Abrahamson en Hettie Macdonald (elk de helft van de in totaal twaalf afleveringen) betonen zich in het kiezen van stiltes ware meesters.

2. De afwezigheid van gimmicks
Niemand raakt plotseling aan de drugs of krijgt opeens een ernstig ongeluk – een kunstgreep, waaraan veel scenario’s helaas mank gaan.  De schrijver weet het even niet meer en kiest voor een kunstmatige breuk in het verhaal, in plaats van de diepte in te gaan.
Niets van dat alles in ‘Normal People’.
We leren Connell en Marianne gaandeweg steeds beter kennen. Beiden afkomstig uit een eenoudergezin: Connell als enigst kind samenwonend met zijn moeder, Marianne woont samen met haar moeder en broer.
Qua maatschappelijke achtergrond verschillen ze nogal: Connell’s moeder is schoonmaakster en woont in een rijtjeshuis; de moeder van Marianne is een drukbezette, succesvolle advocaat met een landhuis.
Connell is een gevierde leerling op de middelbare school, vooral door zijn deelname aan het rugbyteam van de school. Marianne is een loner, met nauwelijks vriendinnen, maar wel de beste leerling van de school.
Setting: een plattelandsgemeente in Ierland, later universiteitsstad Dublin.

3. Camerawerk
We leren Connell en Marianne ook beter kennen door de vele close-ups tijdens betekenisvolle momenten. Dat heeft het effect dat je als kijker hun gevoelens en gedachten denkt te kunnen ‘lezen’. Dat was ook de bedoeling, zo vertelde regisseur Lenny Abrahamson in een interview met The New York Times.
Abrahamson werkte samen met cameravrouw Suzie Lavelle, Hettie Macdonald met Kate McCullough. Die keuze voor vrouwelijke cameramensen zal ongetwijfeld een rol hebben gespeeld bij de meest intieme scènes. Voor die opnames was ook een zogenaamde intimiteits-coördinator aanwezig, die de acteurs begeleidde bij de naaktscènes.   

4. Acteurs
Je zou denken dat wanneer een succesvol boek verfilmd wordt (van Sally Rooney’s boek zijn inmiddels wereldwijd meer dan een miljoen exemplaren verkocht), de producenten voor bekende acteurs kiezen.
De BBC en de Amerikaanse streamingdienst Hulu (eigendom van Disney) kozen echter voor twee jonge acteurs: Daisy Edgar-Jones (Marianne) en Paul Mescal (Connell), die bij het begin van de opnamen nog maar weinig ervaring hadden. Beiden waren toen respectievelijk 22 en 24 jaar.
Edgar-Jones had meegespeeld in de, ook hier in Nederland, populaire Britse tv-serie ‘Cold Feet’. Connell was net twee jaar van de toneelschool en kon hooguit bogen op deelname aan een reclamespot voor worstjes.
Het voordeel van onervaren acteurs is hun ‘naturel’, dat perfect past bij het coming-of-age verhaal.

5. Het boek
In een recent interview zegt Sally Rooney (30) dat haar eerste twee boeken als het ware zichzelf schreven (haar eerste boek was ‘Conversations With Friends’ (2017), waarvan nu ook een serie wordt gemaakt). Ze dacht bij het schrijven niet na over de vraag wie de hoofdpersonen waren, hoe het plot zich zou ontwikkelen en dergelijken.
Het succes van ‘Normal People’ heeft haar overvallen en maakte het voor haar niet makkelijk om haar derde boek, ‘Beautiful World, Where Are You’, te schrijven.
Onwillekeurig lag er een bepaalde druk op haar. Het nieuwe boek is net in Nederlandse vertaling verschenen en werd door recensenten matig ontvangen.
De kracht van ‘Normal People’ is juist die authenticiteit. En het knappe van de tv-serie is dat het diezelfde authenticiteit heeft weten te behouden.
Juist in een tijd waarin echt en onecht nauwelijks meer van elkaar zijn te onderscheiden.

‘Normal People’ werd in augustus/september uitgezonden op NPO3 in vier afleveringen (oorspronkelijk bestaat de serie uit 12 afleveringen van elk een half uur). De serie is op DVD verkrijgbaar.

Van coronapuppy tot troost tv: nieuwe woorden van 2020

Het door Van Dale tot woord van het jaar verkozen ‘anderhalvemetersamenleving’ is natuurlijk heel geschikt voor Scrabble, maar leuk is anders…
Neem bijvoorbeeld het Belgische woord van het jaar: ‘knuffelcontact’. Klinkt toch heel wat vriendelijker dan het onze. Het Van Dale woord van het jaar weerspiegelt een beetje een boekhoudmentaliteit.

Corona collage

In de loop van het jaar verzamelde ik een tiental woorden, die niet voorkwamen op de door Van Dale gemaakte lijst. Een zwaktebod, naar mijn mening.
Er was meer dan corona.
Oordeel zelf:

POSTZEGELBOSJE
NOS-Journaal (5-1-2020)

Nadat eurocommissaris Frans Timmermans half december 2019 de Green Deal-plannen had gepresenteerd, pleitten twee Vlaamse wetenschappers voor de aanleg van kleine bosjes.
In de hele EU moeten er volgens de plannen van de Europese Commissie 2 miljard bomen bij komen. Bij zulke grote aantallen kun je bijna niet om het aanleggen van kleine bosjes heen, zeggen de twee Gentse wetenschappers.
De redactie van het NOS-Journaal maakte er ‘postzegelbosje’ van.

IMPACTPRODUCER
Spraakmakers (6-1-2020)

Zelfs het Mediaforum van dit onvolprezen radioprogramma op NPO Radio1 vond deze titel voor een vacature bij KRO/NCRV wat teveel van het goede. Indachtig Japke-d. Bouma’s kritiek op managementtaal.
Maar, toegegeven, hij is leuk: wie voelt zich nou soms niet ‘impactproducer’?

KROEGCRITERIUM
Twitter (17-1-2020)

Een goede kennis van mij, Charlotte Meindersma, legde op Twitter uit waarom zij alleen iets op social media zet, als zij het ook in de kroeg zou durven zeggen.
‘Als ik het in de kroeg niet zou bespreken, dan ook niet op social’.
Charlotte noemt zich jurist voor ondernemers. Handig om te weten als je een vraag hebt op het gebied van auteursrecht, merkenrecht, reclamerecht en privacy.

KANSKRACHT
De Wereld Draait Door (BNN/VARA – 18-1-2020)

Econoom Barbara Baarsma introduceerde dit begrip in de talkshow van Matthijs van Nieuwkerk. Baarsma ziet kanskracht als tegenhanger van het foeilelijke ‘koopkracht’. Zelf omschreef ze het begrip in een artikel in NRC/Handelsblad als volgt:

Het is tijd voor een nieuw begrip, dat verder kijkt dan wat huishoudens met hun inkomen kunnen kopen. Wat mij betreft kiezen we voor kanskracht. Laten we beleid niet langer op de tegenstelling arm versus rijk richten, maar op de overbrugging van kansarmoede naar kansrijkdom. Wie echt wat aan de inkomensverdeling wil doen, repareert niet achteraf verschillen in koopkrachtontwikkeling, maar zet in op kanskracht.’

HOESTSCHAAMTE
Noordhollands Dagblad (maart 2020)

Ik las het woord het eerst in een column van Rob van Vuure. Een adequate uitdrukking voor het gevoel dat je bevangt wanneer je in gezelschap hoest. Ook als er geen corona is…

OPINIESTOKER
Goedemorgen Nederland (WNL – 6-4-2020)

Een term gemunt door trendwatcher Lieke Lamb, die het woord gebruikte om iemand als Jort Kelder aan te merken. In Lamb’s bewoordingen: ‘iemand met een heel heftige mening, die dat doet om de discussie aan de gang te houden’.

KLOOFPORNO
NRC/Handelsblad (7-5-2020)

Mark Lievisse Adriaanse gebruikte dit woord in de tv-rubriek om programma’s als ‘Jouw stad, mijn dorp’ en ‘Steenrijk, Straatarm’ te beschrijven.

SPRINKHAANFONDSEN
De Volkskrant (16-6-2020)

Cees Grimbergen gebruikte deze term voor de pensioenfondsen die beleggers blijken te zijn in private equity-investeerder Onex. Onex vraagt woekerrentes voor schulden van kinderdagverblijven.

PRETPARKISERING
Het Financieele Dagblad (8-9-2020)

Het woord werd gebruikt in een artikel over de opkomst van pretparken in China.

KILLERHEFFING
NRC/Handelsblad (25-11-2020)

In een interview met de staatssecretaris van Financiën, Hans Vijlbrief,  laat hij weten de vliegtaks aan de lage kant te vinden. Van hem had het hoger dan € 7,45 per vertrekkende passagier mogen zijn. ‘Het is geen killerheffing’.

Tot zover mijn selectie van nieuwe woorden uit 2020. Het is lang geen volledige lijst. Uiteraard had ik er diverse samenstellingen met het woord corona aan toe kunnen voegen (waarvan ik ‘coronapuppy’ nog een van de aardigste vond).
En wat te denken van de ‘botsabsorber’ van Rijkswaterstaat?
Dat laatste woord doet mij toch weer te veel denken aan wat Adriaan van Dis laatst bij Op1 ‘magneettaal’ noemde.
Voordat je het weet, neemt iedereen het over. In dit geval maar beter van niet. Er gebeuren al genoeg ongelukken. Ook in de taal…

Peter Beard: fotograaf van een verdwijnende wereld

Al in 1965 waarschuwde hij met zijn boek ‘End of the Game’ voor het uitsterven van zeldzame diersoorten. De foto’s die hij maakte van kuddes olifanten hebben nu museale waarde – simpelweg omdat er nauwelijks meer kuddes olifanten zijn.

Cover 'End of the Game'

Beard was een a-typische fotograaf. Nadat hij op 17-jarige leeftijd samen met schrijver en filmer Quentin Keynes een verslag maakte van de jacht op neushoorns in Afrika, liet het lot van de Afrikaanse dierenwereld hem niet meer los. Hij ging regelmatig terug naar dat werelddeel om er in dagboeken en collages verslag van te doen.

In de vroege jaren 60 werkte hij in het Tsavo National Park in Kenia. Daar legde hij de dood van meer dan 35.000 olifanten en 5.000 zwarte neushoorns door jagers en stropers vast.

“Hoe dieper de mens Afrika binnendrong, hoe sneller het leven eruit wegvloeide, uit de vlaktes en uit het oerwoud (…) verdwijnend in hectares trofeeën en huiden en karkassen.”

Beard voelde zich meer antropoloog dan kunstenaar (hij studeerde kunstgeschiedenis aan Yale University). De fotografie beschouwde hij als een middel om zijn visie op het leven weer te geven. Zijn leven lang stond in het teken van het natuurbehoud en de strijd tegen klimaatverandering, met name in zijn geliefde Afrika.

Na ‘End of the Game’ volgde in 1973 ‘Eyelids of morning: the mingled destinies of crocodiles and men’. Een fotoboek over de betekenis van de krokodil voor de inheemse bevolking van Afrika zoals weerspiegeld in hun mythen, symbolen en hun dagelijks leven. En de verwoestende impact van jagers, ontdekkingsreizigers en projectontwikkelaars op het bestaan van de krokodil.

I’ll write whenever I can

Zijn kennismaking met de Deense Karen Blixen (die onder het pseudoniem Isak Dinesen het beroemde ‘Out of Africa’ publiceerde) leidde in 1975 tot een derde fotoboek: ‘Longing for Darkness’.
Het boek was geschreven door Kamante Gatura, een Keniaanse vluchteling die door Blixen werd gered toen hij gewond werd aangetroffen op haar koffieplantage.

Na een overzichtstentoonstelling van Beard’s werk in het International Center of Photography in New York werd hij gevraagd om fotoreportages te maken voor LIFE magazine, Vanity Fair en zelfs modebladen als Vogue en Elle.
Beard werd een graag geziene gast in het New Yorkse nachtleven van de jaren zeventig en tachtig. Hij noemde zijn belevenissen in die tijd een ‘antropologische studie’. De modellen die hij door zijn werk leerde kennen beschouwde hij als een te beschermen diersoort en fotografeerde hij bij voorkeur in hun natuurlijke staat.

Zijn liefde voor het Afrikaanse dierenrijk werd hem in 1996 bijna fataal, toen hij in Kenia al fotograferend werd aangevallen door een olifant. Daarbij werd zijn linkerbeen doorboord. Hij werd met spoed in een jeep naar een ziekenhuis in Nairobi vervoerd, waar hij bij aankomst geen polsslag meer had. Hij verliet het ziekenhuis daags later met 21 metalen pinnen in zijn been.

In 2004 verscheen zijn laatste boek, ‘Zara’s Tales: Perilous Escapades in Equatorial Africa’, opgedragen aan de dochter uit zijn laatste huwelijk met de Afghaanse Nejma Khanum. Beard was eerder getrouwd met Minnie Cushing en Cheryl Tiegs.

De afgelopen jaren werd zijn leven gekenmerkt door juridische kwesties over het eigendom van zijn werk. Beard had in de loop van zijn leven veel foto’s en collages cadeau gegeven aan vrienden en bekenden. Zijn vrouw, die – naarmate Beard’s gezondheid verslechterde – optrad als zijn zaakwaarnemer, eiste die werken terug. Niet iedereen wilde daar vrijwillig aan meewerken.

Eind maart werd Beard als vermist opgegeven door zijn familie. Op 19 april werd zijn lichaam gevonden in een natuurgebied bij Montauk (op Long Island), waar hij jarenlang woonde. Zijn familie gaf een verklaring uit met als laatste woorden:

“He died where he lived: in nature.”

P.S. Beard’s eerste boek is nu een verzamelaarsobject geworden.
Zijn foto’s en collages worden op veilingsites voor duizenden dollars aangeboden.

‘Boomer’ is helemaal geen nieuw woord, ‘ikkigheid’ wél

Een nogal teleurstellende keuze, het Van Dale Woord van het Jaar. Ten eerste omdat ‘boomer’ geen Nederlands woord is. En in de tweede plaats omdat het een al jaren bestaand woord is in de VS. Sterker nog, het woord is eigenlijk stokoud: het dateert uit 1963! Eigenlijk net zo oud als de ‘boomer’ zelf…

Nu krijgt het woord een tweede leven door een meme die op social media in de VS viral ging. En waar wij hier, in Nederland, dan blijkbaar ook zo nodig achteraan moeten hollen…..
Nou moet ook gezegd worden dat er op de shortlist verder weinig aantrekkelijke andere kandidaten voor de titel ‘Woord van het Jaar’ stonden.

Buitenlandse woorden van het jaar

Nee, dan onze zuiderburen. Die kozen tenminste voor een origineel woord in hun eigen moerstaal (het Vlaams), met een actuele betekenis : winkelhieren = bij lokale winkels en bedrijven kopen.

En Franstalig België dan, zult u zeggen? Nou die moeten hun keuze nog maken (uit een shortlist waarop woorden als ‘bacster’, ‘cheh’ en ‘collapsologie’ prijken).

In Duitsland koos men ook voor een origineel (typisch) Duits woord: respektrente = de introductie van een basispensioen voor mensen die 35 jaar hebben gewerkt en nog steeds een pensioen ontvangen dat lager is dan het bestaansminimum.

De keuze van het Amerikaanse woord van het jaar mag op zijn zachtst gezegd ook wel bijzonder worden genoemd. Merriam-Webster – de Amerikaanse Van Dale – koos voor het persoonlijk voornaamwoord ‘They.

Zoals de NS hier in Nederland in 2017 besloot om bij mededelingen op stations niet meer gebruik te maken van de term ‘Dames en Heren’, maar van het neutrale ‘Beste reizigers’, zo is het in de VS een trend om niet meer ‘he or she’ te gebruiken in correspondentie, maar het neutralere ‘they’.

En het Britse Oxford Languages koos voor ‘climate emergency’.  

Mijn woorden van het jaar 2019

Zelf heb ik ook een lijstje samengesteld met nieuwe woorden van 2019. Daarvan behoren ‘ikkigheid’ en ‘veranderverslaafd’ tot mijn persoonlijke favorieten.
Hier volgt mijn selectie van de woorden van het 2019 (met bronvermelding):

Samenwerkingsecosystemen
Deze vondst komt voor rekening van Aldo de Moor die er begin januari een tweet over de wereld in stuurde. Aanleiding vormde n.b. een artikel in De Telegraaf, waar Andy Dobbelsteen op zijn beurt weer op reageerde.
Afijn, hier vind je het draadje waarin het woord werd geïntroduceerd. Zoals je kunt lezen, waren beide heren zich er toen al bewust van dat zij wellicht een ‘woord van het jaar’ hadden gemunt.

Superbloedwolfmaan
Maandag, 21 januari 2019 was het dan zover: de superbloedwolfmaan vertoonde zich aan de hemel. De zon, de aarde en de maan stonden op één lijn – met de aarde tussen de beide andere hemellichamen in. Zo’n totale maansverduistering gebeurt maar tweemaal deze eeuw (!).
Voor de volgende superbloedwolfmaan zal je 27 jaar moeten wachten: op 31 januari 2037 is er pas weer een.

Poolwervel
Vertaling voor polar vortex. Dat is het verschijnsel van een lage drukgebied met koude lucht rond de polen van onze aarde. Normaal blijft de poolwervel stationair draaien boven de Noordpool.



Een onverwachte verandering in de stratosfeer boven het gebied zorgde ervoor dat de jetstream begin januari koude lucht meenam naar het Midden-Westen van de VS en Canada. Tot begin maart werden in beide regio’s extreem lage temperaturen gemeten (ver onder de -20 tot zelfs -30).

Wegwaaistations
NS maakte eind februari bekendnog eens 200 van de in totaal 396 stations te gaan vernieuwen. President-directeur Roger van Boxtel had het zelf in interviews over ‘wegwaaistations’, waarvan er veel te vinden zijn in de provincie Noord-Holland.

Sisverbod
Het lijkt al weer zo lang geleden: in RTL Latenight kwam PvdA-fractievoorzitter en – partijleider Lodewijk Asscher pleiten voor een sisverbod.

Apitoerisme
Een op de tweehonderd Slovenen heeft een bijenkast. Daarvan zijn er ongeveer 800o professioneel imker. Omdat het land zo bosrijk is, kan er hoge kwaliteit honing worden geproduceerd. Slovenen zien bijen als deel van hun familie en bouwen er kleurrijke huizen voor.  
Apitoerisme is de aanduiding voor een combinatie van recreatie met het leren over bijenhouden. En dat blijkt steeds populairder te worden.

Ikkigheid
In Buitenhof was op 20-10 de Belgische psychiater (en hoogleraar) Dirk de Wachter te gast. Aanleiding vormde zijn nieuwe boek ‘De kunst van het ongelukkig zijn’. Tijdens het interview gebruikte De Wachter het woord ‘ikkigheid’ in plaats van egoïsme en sprak hij over mensen als ‘tekortige wezens’.

Cover boek 'De kunst van het ongelukkig zijn'

Veranderverslaafd
Theo Sommer wijdde op 2-11 zijn column in de Volkskrant aan de neiging van bestuurders in Nederland om alles voortdurend anders te doen. Sommer: ‘Na de ‘kanteling’ en het ‘integrale bestuur’ heet de nieuwste vernieuwing bij de gemeenten, aldus vakorgaan Binnenlands Bestuur, ‘opgavegericht werken’.

En: ‘We zijn totaal veranderverslaafd’, zegt iemand. Projecten beginnen met een hoop poeha en zakken dan als een pudding in. Menigmaal is een mislukking het signaal om er met verdubbelde energie tegenaan te gaan.

Geitenwollensokkenstadium
Tijdens de eerste twee zaterdagen van november was er een Duurzame Huizen Route. Meer dan vijfhonderd woningen namen daaraan deel. De belangstelling is groot genoeg om te kunnen stellen dat het duurzaam maken van je woning inmiddels wel het geitenwollensokkenstadium voorbij is.

Bloemarmoede
Het mag algemeen bekend zijn dat het niet goed gesteld is met de bijenstand. Er zijn meer dan 300 soorten in ons land, maar daarvan zijn 35 soorten verdwenen, 31 ernstig bedreigd, 52 ‘gewoon’ bedreigd, 53 kwetsbaar en 17 gevoelig.

Waarom is dat zorgelijk? Omdat wereldwijd 76 procent van onze voedselgewassen afhankelijk zijn van dierlijke bestuiving, voor het overgrote deel door insecten.

In een interview op Radio 1 muntte Sonne Copijn (bestuurder van de Bee Foundation) de term ‘bloemarmoede’. Om aan te geven dat door de intensieve landbouw steeds meer wilde bloemen verdwijnen. Ook de trend om bij woningen tuinen steeds meer te betegelen, draagt niet bij aan het in stand houden van de bijen.