De jaarlijkse verkiezing van Woord van het Jaar staat weer voor de deur. Tot en met 19 december (17 uur) kunt u nog stemmen op de door Van Dale genomineerde woorden. Maar heeft ons woord van het jaar wel hetzelfde gewicht als dat van bijvoorbeeld Engeland of Duitsland? En waarom staat ‘samsonseks’ in België wel op de lijst met officiële nominaties en in Nederland alleen bij de categorie lifestyle?
Bij de verkiezing van Woord van het Jaar in Engeland komt het publiek niet aan bod. De samenstellers van Oxford Dictionary maken die keuze. Voor de keuze van dit jaar, post-truth, luidde de argumentatie als volgt:
“Gebruik van het woord gaf een enorme toename te zien tijdens het EU-referendum in het Verenigd Koninkrijk én tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Het wordt ook in verband gebracht met een bepaald zelfstandig naamwoord, in de zin post-truth politics.”
Nu hebben de Britten natuurlijk het voordeel van een groot taalgebied, waardoor het woordgebruik in alle Engelstalige landen bij de keuze wordt meegewogen.
Dat geldt echter niet voor Duitsland, waar merkwaardig genoeg de keuze voor Woord van het Jaar op een vrijwel identiek woord viel, namelijk postfaktisch. Ook in dat land wordt het publiek niet gekend in de keuze, maar vindt die plaats door een heus Genootschap voor de Duitse Taal. De argumentatie van dit gezelschap vertoont grote gelijkenis met die van de Oxford Dictionary: “In politieke en maatschappelijke discussies spelen in toenemende mate emoties een rol in plaats van feiten.”
Voor ons Woord van het Jaar nomineerden de samenstellers van Van Dale de volgende tien woorden. Een merkwaardige keuze als je kijkt naar het aantal zoekmachine-vermeldingen van elk van die tien woorden:
Niet alleen zijn de woorden van onvergelijkbare grootte, maar ook heeft geen van die woorden – naar mijn mening – dezelfde impact als post-truth of postfaktisch. De Nederlandse vertaling van dat woord, post-waarheid, mag niet aan de verkiezing meedoen, omdat het al ouder is, zo zei Van Dale hoofdredacteur Ton den Boom tegen de Volkskrant.
Maar dat er behoefte is aan een woord dat het maatschappelijk klimaat vertolkt, blijkt ook uit een column van Ann De Craemer bij onze zuiderburen.
Op de officiële Belgische lijst die ook door Van Dale wordt samengesteld, prijkt overigens wel het woord ‘samsonseks’, terwijl dat woord op de Nederlandse lijst bij de publieksinzendingen staat in de categorie Lifestyle. Doen Belgen meer aan ‘samsonseks’ dan wij, volgens de samenstellers van Van Dale?
De Craemer haalt in haar artikel in De Morgen Marc Reynebau aan, die het betreurt dat de verkiezing een gezelschapsspel is geworden en dat er iets van ‘ethische onverschilligheid’ aan kleeft. Zij vindt dat nodeloos zwaar, omdat een internetverkiezing dat spelelement nu eenmaal in de hand werkt.
Toch pleit zij voor een verkiezing van een woord van het jaar door Van Dale zelf: een woord dat “niet zomaar vluchtig iets zegt over een momentopname van het jaar (pokémonterreur, bijvoorbeeld) maar de geest ervan écht samenvat.”
Er pleit meer voor een professionele keuze als je ook kijkt naar de alternatieve verkiezingspagina van de Volkskrant. Daar staan (nieuwe woorden) bij, die noch op de officiële lijst, noch op de publiekslijst zijn terug te vinden. Wat te denken van ‘nepparlement’, dat niet eens op de publieke lijst met politieke woorden bij Van Dale staat? Bij Google al gauw goed voor bijna 10.000 vindplaatsen, wat aanmerkelijk meer is dan bijvoorbeeld het door Van Dale op de officiële lijst geplaatste ‘thuisterrorist’.
Hebben de lezers van de Volkskrant het woord niet aangemeld bij Van Dale? Of hanteerde Van Dale de strikte selectieregel dat alleen nieuwe woorden uit 2016 genomineerd worden? Het woord blijkt namelijk al in 2015 voor het eerst te zijn gebruikt.
Overigens is de verkiezing van Woord van het Jaar in de VS een serieuze aangelegenheid. Daar gaat het niet zozeer om een nieuw woord, dan wel om een woord dat ‘een belangrijk thema in het culturele bewustzijn van het afgelopen jaar’ vertolkt:
Dictionary.com’s 2016 Word of the Year: Xenophobia from Dictionary.com on Vimeo.
Tot slot: George Orwell schreef in zijn klassieker 1984 dat wanneer Newspeak “voor eens en voor altijd zou zijn geadopteerd en Oldspeak vergeten, een afwijkende gedachte letterlijk ondenkbaar zou zijn, voor zover een gedachte van woorden afhankelijk is.”
P.S. Ik mis in zowel de lijst van Van Dale als bij de Volkskrant prachtige nieuw woorden als:
Steekvlamjournalistiek – ex-reporter Chris de Stoop gebruikte dat woord om aan te geven dat hij 10 jaar geleden al over bootvluchtelingen schreef, maar dat de vluchtelingenstroom nu pas aandacht krijgt.
Gluursubsidie – een woord dat in verband met het zogenoemde ‘scheefwonen’ werd genoemd.
Postcodezorg – de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie betreurt dat in bepaalde gemeenten geen budget meer is voor probleemkinderen.
