Waarschuwing vooraf: deze blogpost/column is geschreven door een mens en dus niet door een taalmodel (als bijvoorbeeld GPT-3). Daarover later wellicht meer.
Dit is dus mijn persoonlijke selectie van de nieuwe woorden die in 2022 via de media tot ons kwamen. 10 in totaal, en geen één ervan stond ook op de shortlist van het Van Dale woord van het jaar 2022.
Puur toeval, overigens, dat mijn selectie totaal anders is dan die van Van Dale. Het is ‘gewoon’ een keuze uit de nieuwe woorden die ik – al lezend en luisterend – in de loop van 2022 genoteerd heb.
Je vindt er ook een datum bij (wanneer werd het woord voor het eerst vermeld), evenals een bronvermelding (waar werd het woord voor het eerst vermeld).
En ik heb er een ‘verantwoording’ bij geplaatst, om de keuze van het woord toe te lichten.
Voor de goede orde: dit was het antwoord van ChatGPT op de vraag:
Computers, er komt uit wat je erin stopt (‘knowledge cutoff’)…
Mijn tien nieuwe woorden van 2022 (in chronologische volgorde):
Duurhuurder
27-1
NOS Nieuws maakte melding van een proef (‘pilot’), waarmee mensen die meer dan een derde van hun netto besteedbaar inkomen kwijt zijn aan huur, de kans krijgen om een eigen woning te kopen.
Verantwoording: het gaat natuurlijk in deze samenstelling om het begrip ‘duur’. Dat is een relatief begrip, immers wat jij ‘duur’ vindt, vindt een ander ‘redelijk’ of misschien wel ‘goedkoop’.
Als je kijkt op de webpagina van Nationale Hypotheek Garantie (NHG) met een uitleg van de pilot, dan wordt daar een huurbedrag van € 1.000,= per maand als voorbeeld genoemd.
Kijk je op de pagina van BLG Wonen (onderdeel van de Volksbank), dan staat daar: ‘Een duurhuurder woont voornamelijk in de vrije huursector en heeft een huur vanaf € 737.’
Aha, nu komen wij ergens: volgens onderzoek zijn dat er ruim een half miljoen. Van die half miljoen zijn er bijna 350.000 mensen, die meer dan een derde van hun netto besteedbaar inkomen kwijt zijn aan huur. Dat zijn dus de ‘duurhuurders’.
Nu nog wachten op een omschrijving van het woord ‘duurkoper’…..
Bron: NOS Nieuws
Puntjesverbinden
31-1
Vondst van Jan Kuitenbrouwer. In zijn column ‘Wakkerlands’ beschreef hij het woordenboek van de verbale burgeroorlog (ook wel ‘het openbare debat’ genoemd).
Het was nog de tijd waarin COVID-19 voor een belangrijk leven ons dagelijks leven bepaalde. En op social media schreven anti-vaxxers berichten als:
‘Dijkgraaf is hoofd onderzoek Princeton en daardoor in contact met Gates. De projecten worden gesubsidieerd door Bill. Hij is op zijn post gekomen door Kaag. Verbind jij even de puntjes?’
Zo kwam Kuitenbrouwer op het woord ‘puntjesverbinden’.
Verantwoording: lees de column van Kuitenbrouwer zelf (zie link hierboven). Ik vind ‘m origineel.
Bron: de Volkskrant
Togavuller
17-6
Bijna elke bedrijfssector kampt met een personeelstekort. Blijkbaar geldt dat ook voor de rechterlijke macht: er is een tekort aan rechters en officieren van justitie. Dat bleek althans uit een gesprek in het onvolprezen radioprogramma Spraakmakers (elke werkdag van 9:30 tot 11:30).
Verantwoording: we kennen allemaal ‘de vakkenvuller’, maar een ‘togavuller’? Het woord suggereert dat het ook maar een baan is, rechter of officier van justitie. In tegenstelling tot de vakkenvuller, moet je voor togavuller echter wel flink doorgeleerd hebben.
Bron: NPO Radio 1
Dreigboeren
18-6
Kees Boonman neemt in het radioprogramma Nieuwsweekend (elke zaterdagochtend van 8:30 tot 11:00) de politieke week door. Naar aanleiding van de stikstofplannen van het kabinet en de aangekondigde boerenprotesten gebruikte hij het woord ‘dreigboeren’.
Volgens Boonman was het woord voor het eerst gemunt door Jan Paternotte, D66-fractievoorzitter in de Tweede Kamer.
Verantwoording: we kennen de standaard aanduidingen voor beroepsgroepen in de agrarische sector, zoals bijvoorbeeld veeboer of aardappelboer. Nu wordt er een werkwoord met een negatieve lading aan een beroepsgroep gekoppeld. Opmerkelijk.
Bron: NPO Radio 1
Complimentenmeisjes
11-7
Het opheffen van alle coronarestricties bracht winkeliers rond de Amsterdamse Leidsestraat en het Koningsplein niet de gehoopte terugkeer van het aantal klanten. Naast kortingen werden ‘complimentenmeisjes’ ingezet om potentiële klanten alsnog naar hun winkels te lokken.
Verantwoording: we kenden ‘animeermeisjes’ en ‘bloemenmeisjes’, maar ‘complimentenmeisjes’? Maken die het winkelend publiek complimenten?
Bron: Het Parool
Satellietrenners
14-7
In zijn verslag over de 11e etappe van de Tour de France beschrijft Robert Giebels hoe de Deense wielrenner Vingegaard twee van zijn ploeggenoten als ‘satellietrenners’ aanduidt. Oftewel, hoe zij een cruciale rol spelen bij de uiteindelijke etappewinst.
Verantwoording: bekend zijn samenstellingen als ‘satellietbeeld’ en ‘satellietkanaal’, maar ‘satellietrenner’ is nieuw.
Bron: de Volkskrant
Vertraagtaal
14-8
Dichter des Vaderlands Lieke Marsman was te gast in Zomergasten (VPRO, NPO2). Zij muntte het woord ‘vertraagtaal’ als beschrijving van het taalgebruik door de overheid in brieven en mededelingen.
Verantwoording: na de OHRA-reclamespot uit 2004 vormde ‘de paarse krokodil’ voor veel mensen een passende metafoor voor de overmatige regelzucht en bureaucratie van de overheid.
Vertraagtaal gaat meer specifiek over de taal, waar wij allemaal mee communiceren – maar de overheid maakt daar iets onbegrijpelijks van. ‘Wat staat er nou eigenlijk?’, roepen wij dan ook vaak uit bij het lezen van een overheidsbrief. Mooi woord, dat vertraagtaal.
Bron: Zomergasten
Laadpaus
8-10
Europarlementariër Caroline Nagtegaal (VVD) vindt eigenlijk dat er een coördinator moet worden aangesteld voor de verdeling van laadpunten voor elektrische auto’s in het land, een ‘laadpaus’. Zij ziet het liefst elke 60 km een laadpaal langs alle Europese snelwegen.
Verantwoording: Persoonlijk vind ik dit een van de beste nieuwe woorden van 2022. En ik ben geen VVD-stemmer! Maar het is een woord dat enerzijds de urgentie duidelijk maakt van betere voorzieningen voor elektrische auto’s en anderzijds de nodige ironie bevat. Lekker woord!
Bron: Nieuwsweekend (AVRO/TROS)
Privatiseringsverdriet
1-11
Bij praatprogramma Op1 waren zowel Gert-Jan Segers (fractievoorzitter CU in Tweede Kamer) als Wouter Koolmees (D66, oud-minister Sociale Zaken en Werkgelegenheid) te gast. Het was de eerste dag van Koolmees als directeur van de NS. Naar aanleiding van de problemen bij de NS (personeelstekort, te volle treinen) sprak Segers van ‘privatiseringsverdriet’.
Verantwoording: een woord dat in schril contrast staat met het woord hierboven. We bouwen nieuwe snelwegen voor auto’s, we willen de beste voorzieningen voor elektrische auto’s, het wordt steeds drukker op de weg en wat gebeurt er met het OV? Tranen met tuiten….
Bron: Op1 (BNN/VARA, EO, MAX en WNL op NPO1)
Zorgseizoen
10-11
In televisieprogramma EenVandaag kondigde men het ‘zorgseizoen’ aan. Aanleiding: de bekendmaking door zorgverzekeraars van de nieuwe premies voor 2023.
Verantwoording: zomerseizoen, herfstseizoen…allemaal bekende begrippen. Maar zorgseizoen? Gaan we dat echt tegen elkaar zeggen: ‘Ja, straks komt het nieuwe zorgseizoen er aan, dus ik ga nu nog even snel naar de tandarts/fysiotherapeut/vul zelf maar in’?
Veeg teken. Leestip: in NRC staan de laatste twee weken diverse opiniebijdragen over de vraag of zorgverzekeraars nu wel of niet medeverantwoordelijk zijn voor de steeds hogere zorgpremies.
Bron: EenVandaag (AVRO/TROS op NPO1)
Dat waren ze alle tien. Ga mij niet vragen welke ik het mooiste of beste vind – elk woord vertegenwoordigt een bepaalde waarde. Sommigen zijn (hopelijk) van tijdelijke aard (‘dreigboeren’), andere zullen wellicht een langer leven beschoren zijn (‘vertraagtaal’).
Ook dit jaar kunnen wij weer een woord van het jaar kiezen. Althans: een woord uit de selectie die Van Dale Uitgevers heeft gemaakt. Ik mis namelijk een aantal woorden.
