Wat zijn de woorden van politici waard? Kan je een politicus op zijn woord geloven? Vragen die iedere politiek betrokken burger zich wel eens stelt. Vragen ook die bij een groot deel van het electoraat tot onzekerheid hebben geleid (zwevende kiezers) en wellicht nog steeds leiden.
Wat kan je opmaken uit de leidende thema’s die tijdens deze campagne de boventoon voerden? Het NOS-debat aan de vooravond van de verkiezingsdag vormde leuk proefmateriaal voor een kleine data-analyse.
In de afgelopen verkiezingscampagne hebben politici duizenden woorden gebruikt. Niet zomaar woorden, want de politieke agenda dicteerde dat bepaalde thema’s prioriteit kregen. Per partij verschilden die prioriteiten natuurlijk. Zo profileerde CDA-leider Sybrand Buma zich duidelijk als kampioen normen en waarden en was Europa een duidelijk terugkerend thema bij D66-leider Pechtold.
De bedoeling is uiteraard dat de kiezer zich ‘herkent’ in die thema’s, dat wij ons identificeren met de standpunten die de partijen innemen met betrekking tot die thema’s. Een politicus zal dus trachten in al zijn publieke optredens zoveel mogelijk ‘die boodschap’ over het voetlicht te krijgen.
De televisie is (nog steeds) het grootste podium en dus zagen wij de lijsttrekkers opdraven in talkshows, praatprogramma’s en bij debatten om ‘die boodschap’ naar buiten te brengen. Verplichte nummertjes en ook nog eens gebonden aan regels, aangezien de onderwerpskeuze veelal door een redactie wordt bepaald.
Het NOS-debat vormde daar een uitzondering op, aangezien de leiders van de acht grootste partijen bij dat debat zelf een stelling mochten kiezen. En dus was het interessant om te zien welke thema’s de bewuste politici kozen. Immers, het was de laatste avond vóór de verkiezingsdag, 40% van de kiezers ‘zweefde’ nog en dat debat was dé laatste kans om stemmen te winnen. Met welke onderwerpen wilden de acht partijleiders de kiezers overhalen? Zie hieronder het resultaat:
Er vallen meteen een aantal zaken op: het thema rechtsstaat is alleen maar ter sprake gekomen in het debat tussen Wilders en Seghers naar aanleiding van de door eerstgenoemde ingebrachte stelling over de Islam.
Het referendum kwam alleen maar ter sprake in het debat tussen Pechtold en Roemer naar aanleiding van de stelling van eerstgenoemde over een sterker Europa.
Tijdens de hele uitzending blijken alleen de linkse partijen en Wilders over de zorg en het eigen risico te debatteren. Voor de leiders van de middenpartijen (CDA, D66 en VVD – tegenwoordig aangeduid als ‘het motorblok’) is het die avond geen issue!
Tot drie dagen vóór de verkiezingen waren die laatstgenoemde onderwerpen – de zorg en het eigen risico – ook onderwerpen die in populaire tv-programma’s als Pauw&Jinek (gemiddeld een miljoen kijkers) geclaimd werden door de PvdA en SP.
Maar op maandag, 13 maart namen Rutte en Wilders in hun debat bij Een Vandaag uitgebreid de tijd om ook stil te staan bij beide onderwerpen. Trek zelf uw conclusies uit onderstaande grafiek:
In veel analyses over de afgelopen verkiezingsstrijd ging het om de toon en houding van de lijsttrekkers. Mogelijk is dat de reden dat iemand als Micha Wertheim in Vrij Nederland schreef dat ‘populisme allang de norm is’.
Feit is dat de politieke partijen op televisie het grootste bereik hadden – zie de analyse van het aantal minuten per partij door NRC/Handelsblad.
In dat geval loont het de moeite om te analyseren aan welke onderwerpen de politici in al die uitzendingen aandacht hebben besteed. Grote kans dat twijfelaars (‘de zwevende kiezer’) zich op een of andere wijze hebben laten beïnvloeden door de woorden van de lijsttrekkers in de laatste tv-uitzendingen vóór de verkiezingsdag.
Met het bovenstaande heb ik daartoe een aanzet willen geven.
P. S. En ja, veel belangrijke thema’s bleven onbesproken – denk aan: de woningmarkt, de infrastructuur (files en OV), het onderwijs (digitalisering), robotisering en de gevolgen daarvan voor de arbeidsmarkt, maar zoals Frank Kalshoven zaterdag schreef ‘dat heeft weer als voordeel dat je ze in een coalitieakkoord kunt regelen zonder het verwijt te krijgen dat je verkiezingsbeloftes breekt.’
