Toen ik de tien door Van Dale genomineerde woorden zag, overviel mij een gevoel van droefenis. Hittefit? Nepobaby? Kunnen wij als land van taalvirtuozen niets beters verzinnen? De overige acht woorden stemden zo mogelijk nog droeviger….Dat de uiteindelijke keuze viel op ‘graaiflatie’ is niet verrassend, maar weinig creatief.
Het is in andere Europese landen helaas niet veel beter gesteld, als het om nieuwe woorden gaat. Duitsland koos voor ‘crisismodus’. Daar kan je van alles van vinden, maar je hoort mij niet zeggen dat het tot de verbeelding spreekt. ‘Nu pas?’, dacht ik, toen ik het las.
Amerikaans woord van het jaar
De Amerikanen zijn, wat dat betreft, toch creatiever in hun nieuwe woordkeuze: ‘Rizz’ – een verkorte vorm van ‘charisma’.
Ontstaan, volgens Oxford Languages, uit de internet- en gamecultuur en in 2022 populair gemaakt door YouTube- en Twitch-streamer Kai Cenat, die videos met “rizz tips” online plaatste.
Het woord ging deze zomer viraal in de VS, nadat acteur Tom Holland in een interview met Buzzfeed had gezegd: “Ik heb helemaal geen rizz. Ik heb beperkte rizz.”
Het is een woord dat ik hier nog wel in het spraakgebruik zie terugkomen – net zoals al die andere Amerikaanse slang woorden, die wij door de jaren heen in ons taalgebruik hebben geïmporteerd (chillen, dope, mood enz.). Ik acht de kans in ieder geval aanmerkelijk groter dan dat wij een van de tien door Van Dale genomineerde woorden van 2023 gaan overnemen.
Wist je trouwens dat wij maar zo’n 10.000 woorden actief gebruiken? De andere 100.000 lezen wij alleen maar – tenminste, als wij nog lezen…
Hieronder de woorden die ik in 2023, in chronologische volgorde, heb opgetekend – met bronvermelding en verantwoording.
GRAAIFLATIE
Het enige woord op mijn lijst dat òòk op de lijst met genomineerde woorden door Van Dale stond en uiteindelijk door een meerderheid tot woord van het jaar is verkozen. Van Dale plaatste er de volgende betekenis bij: ‘inflatie die wordt aangewakkerd door ondernemingen die de kostenstijging van grondstoffen, productiemiddelen en arbeid volledig of bovenmatig doorberekenen aan de consument om hun winst op peil te houden of te verhogen.’
Kortom: ‘afzetterij’.
Voorbeeld: voor een ambachtelijk gebrouwen biertje op een terras, of in een café, 6 euro of meer moeten betalen.
Bron: o.m. de Consumentengids
CONDOOMBEDROG
Het woord werd vermeld in het verslag van een rechtszaak tegen twee mannen in februari van dit jaar. Tijdens ‘seksueel verkeer’ verwijderden zij condooms.
Dat is de neutrale beschrijving van wat ik ‘verwerpelijk gedrag’ zou willen noemen.
Bron: NOS en de Volkskrant, 28 februari 2023
BOERENWENSNATUUR
Op 15 maart vonden de Provinciale Statenverkiezingen plaats, waarbij de BBB (BoerBurgerBeweging) in alle provincies de grootste partij werd. Ook in 13 van de 21 waterschappen werd BBB de grootste partij.
In het talkshowprogramma Khalid & Sofie werd nabeschouwd en journalist Wouke van Scherrenburg noemde de opvatting van de BBB over wat natuur is ‘boerenwensnatuur’.
Mooi gezegd door Wouke.
Bron: Khalid & Sofie, NPO1, 21 maart 2023
BEDELARTS
In het wekelijks discussieprogramma op de zondag, Buitenhof, was Michelle Tongerloo te gast.
Tongerloo is huisarts in Rotterdam-Zuid én straatarts van de Pauluskerk in Rotterdam. Zij vertelde over schrijnende gevallen in haar praktijk: onverzekerde patiënten, die geweigerd werden door ziekenhuizen en zonder dak boven hun hoofd. Via social media plaatste zij een oproep voor donaties om die mensen alsnog aan woonruimte te helpen.
Presentator Twan Huys noemde haar tijdens het interview met recht ‘een soort bedelarts’.
Bron: Buitenhof, NPO1, 9 april 2023
TIKTOKRIJ
Ja, inderdaad, op de lijst met genomineerde woorden door Van Dale, stond ‘TikTokjustitie’. Persoonlijk vind ik ‘TikTokrij’ meer recht doen aan het jaar 2023.
Eigenrichting via social media vond, helaas, ook al vóór 2023 plaats.
Het fenomeen van de ‘TikTokrij’ deed zich vooral voor in Amsterdam, waar toeristen aanbevelingen van influencers volgden om bij bepaalde winkels of horecabedrijven hun geld uit te geven.
Bron: Het Parool, 10 april 2023
SNEUVELBEREIDHEID
In het Mediaforum van radioprogramma Spraakmakers was Eveline van Rijswijk te gast. Zij maakt deel uit van het vaste Taalteam, dat elke vrijdag het taalgebruik van de afgelopen week doorneemt.
Van Rijswijk haalde een uitspraak aan van Tweede-Kamerlid Wilma Borgman (VVD), die over de val van het kabinet Rutte-IV had gezegd: ‘De coalitiepartners hebben toch de sneuvelbereidheid van de VVD op dit dossier onderschat.’
Woorden met een wrange bijsmaak, want het dossier waar Borgman op doelde is de vermaledijde Spreidingswet.
Bron: Spraakmakers, NPORadio 1, 14 juli 2023
KERMISPIEMEL
Taalkundige Hugo Brandt-Corstius zei ooit dat er geen vieze woorden bestaan, net zo min als mooie of lelijke woorden. Volgens hem zijn het associaties bij woorden, associaties met mooie en lelijke dingen, of met mensen die ze uitspreken.
Zie het boek ‘Het vermogen te verlangen, Gesprekken over taal en het menselijk brein’ van Liesbeth Koenen (tweedehands nog verkrijgbaar).
Feit is dat het woord bestaat, en dat het een raar ding beschrijft.
In Alkmaar, maar ook in andere plaatsen in ons land, wilde de CU (Christen Unie) dat de verkoop van ‘het pluchen beest’ – beschrijving in het Noordhollands Dagblad – werd verboden.
Bron: het Noordhollands Dagblad, 29 augustus 2023
POLDERVERKIEZINGEN
Staatsrechtgeleerde Wim Voermans was te gast bij radioprogramma Spraakmakers, maar schoof ook aan tafel bij het Mediaforum. Onderwerp van gesprek was de eerste dag van de algemene politieke beschouwingen (na de presentatie van de Rijksbegroting voor 2024 op Prinsjesdag).
Voermans: ‘We krijgen historische verkiezingen. Het is nog niet gebeurd, sinds 1922, dat er zoveel nieuwkomers met zoveel zetels in de peilingen bij kwamen. (…) We gaan naar iets toe, wat we eigenlijk niet kennen: polderverkiezingen! Het zal nog lastig worden voor de partijen om zich daartoe te verhouden – je weet niet hoe je tegenstanders gebakken zijn (…).
Dus dat wordt aftasten. Dat wordt kijken naar dingen waar je constructief kunt samenwerken. Je moet ook de deuren openhouden, want het kan linksaf, het kan rechtsaf…..Er is een groot middenblok ontstaan. Dus we gaan echt historische verkiezingen tegemoet, ook in toon en stijl.’
We weten nu, drie maanden later, wat ‘de polders’ hebben gekozen: rechtsaf…..
Bron: Mediaforum, Spraakmakers, NPORadio1, 20 september 2023
CROMPOUCE
Onvermijdelijk, natuurlijk, deze bakkersvondst. Volgens Ulrika Menig, bakker bij ‘Bammetje Bakery’ in Utrecht, heeft zij de crompouce in 2020 tijdens de coronalockdown bedacht.
Het baksel werd in 2022 een rage op internet en wordt nu overal verkocht. Maar onder andere benamingen, omdat de bedenkster een claim op de merknaam heeft.
Bron: MarketingTribune, november 2023
SLAAPZAKJAS
De zogenoemde pufferjas duikt deze herfst en winter vrijwel overal in het straatbeeld op. In de volksmond wordt het kledingstuk ook wel ‘slaapzakjas’ genoemd.
Columniste Sylvia Witteman komt de eer toe een draagster ervan te hebben vereeuwigd in een van haar kostelijke columns.
Bron: de Volkskrant, 4 december 2023
Welk van deze woorden, naar mijn mening, hét woord van 2023 is?
Ik twijfel tussen ‘Boerenwensnatuur’ en ‘Bedelarts’.
Benieuwd welk woord jouw voorkeur heeft…..