‘Rechtsstaatverwarring’. Dat is mijn keuze voor woord van het jaar. Floor Rusman is de bedenker van het woord. Ik kwam weliswaar andere fraaie vondsten tegen, maar vond deze toch het meest typerend voor het afgelopen jaar. Mijn persoonlijke top-10 vind je hieronder toegelicht voorzien van bron en datum.
Was het een goed jaar voor nieuwe woorden? Mwah, het hangt er natuurlijk van af wat je goed vindt. Ik bedoel, ik kwam nieuwe woorden tegen, waarvan ik vrijwel zeker weet dat die op veel jaarlijstjes hoog zouden scoren – ‘ideeënseks’ (FD, 10-4) bijvoorbeeld.
In gezelschap gebruik ik dat woord ook wel eens als er sprake is van creatieve armoede bij een brainstorm: ‘Zullen we dan even ideeënseks doen?’
De reacties op mijn voorstel zijn helaas niet bemoedigend te noemen – mensen trekken er een vies gezicht bij. Onbegrijpelijk.
Rechtsstaatverwarring
Dan maar de wat moeilijker te doorgronden woordvondsten. ‘Rechtsstaatverwarring’ dus.
Rusman introduceerde het woord in haar column (NRC, 18-10), ruim een week vóór de Tweede Kamerverkiezingen. Haar motivatie: ‘Het lijkt mij een passend woord voor de diepe onenigheid over zowel aard als belang van de democratische rechtsstaat (…).’
Misschien herinner je je het nog: tijdens de verkiezingscampagne was het woord ‘rechtsstaat’ vaak te horen in talkshows en nieuwsprogramma’s. En ook nu kom je het begrip nog regelmatig tegen in artikelen.
Uit een enquête door Ipsos I&O bleek rond die tijd dat met name kiezers van rechts-conservatieve partijen ontevreden zijn over de democratie, omdat ‘de wil van het volk’ niet voldoende wordt gehoord.
Rusman vraagt zich in haar column af of Ipsos I&O door de vraagstelling burgers niet op het verkeerde been zette?
De stelling luidde: „De rechtsstaat moet boven alles beschermd worden, ook als dit besluiten tegenhoudt die de meerderheid van de burgers wil.”
Rusman over die formulering: ‘Zo geformuleerd klinkt het alsof de rechtsstaat beschermd moet worden als doel op zich, omdat het zo’n kwetsbaar lief rechtsstaatje is. In werkelijkheid zijn het onze rechten die de rechtsstaat beschermt. Was een andere vraagstelling niet beter geweest?’
En schrijft ze: ‘Dit hangt samen met iets breders: rechtsstaatverdedigers beschrijven het recht vaak als een heilig en statisch geheel, in plaats van als een verzameling wetten en regels die onderling kunnen botsen, herschreven kunnen worden, en die ook verschillen in belang.’
Het maakt nogal wat uit, schrijft Rusman, of een politicus de vrijheid van godsdienst wil afschaffen, of het Vluchtelingenverdrag wil aanpassen. De politicus die het laatste bepleit, is niet per definitie tégen de rechtsstaat.
In haar column noemt Rusman ook het boek ‘Diplomademocratie’. De schrijvers daarvan, bestuurskundigen Mark Bovens en Anchrit Wille, waarschuwen daarin dat het inroepen van de rechtsstaat als argument om een politiek debat te winnen, averechts kan werken.
Onlangs verscheen een herdruk van het boek. En naar aanleiding daarvan gaven Bovens en Wille een interview aan de Volkskrant (zie afbeelding voor citaat).
Klooftelevisie
Enigszins daarop aansluitend is het woord ‘klooftelevisie’. Lotte Krakers muntte dat woord in een column (28-4) over Koningsdag in Doetinchem.
Zij schreef: ‘Het was de eerste keer dat Koningsdag in de Achterhoek plaatsvond, en daarmee kreeg het bezoek iets van wat ik voor het gemak maar, klooftelevisie noem, hier in de vorm van stad versus platteland.’
Hoezeer met name statistici ook beweren dat er geen sprake is van een kloof tussen stad en platteland, Krakers maakt in haar column ondubbelzinnig het tegendeel duidelijk.
Patatliberaal
Medio februari gaf de Amerikaanse vicepresident, J. D. Vance, een toespraak tijdens de jaarlijkse veiligheidsconferentie in München. Hij uitte daarin harde kritiek op de Europese Unie en sprak zijn steun uit voor de AfD.
Scheidend voorzitter van de conferentie, Duits topdiplomaat Christoph Heusgen zei in reactie daarop: ‘We moeten vrezen dat onze gemeenschappelijke waarden niet meer zo gemeenschappelijk zijn als voorheen’.
Het vormde voor Sander Schimmelpenninck aanleiding terug te blikken op de carrière van Mark Rutte.
Palingpopulisme
In de talkshow van Pauw en De Wit (BNNVARA, NPO1, 9-10) zat Jesse Klaver (GL/PvdA) tegenover Mona Keijzer (BBB en demissionair minister Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening). Sinds het vertrek van NSC uit de kabinetscoalitie is Keijzer ook verantwoordelijk voor asielzaken. Klaver verweet haar dat zij beleid voerde dat ingaat tegen advies van de Raad van State. Hij noemde het ‘palingpopulisme’.
Dat woord gebruikte Keijzer vervolgens als geuzennaam door in een eigen filmpje op social media bij een viskraam paling te bestellen.
Leedmeter
Tessa Linders (Omroep Brabant) vertelde op 7-1 in het Mediaforum (Spraakmakers, NPO Radio 1) dat zij in haar omgeving nog wel eens van mensen krijgt te horen, dat hun ‘leedmeter’ vol zit. Aanleiding vormde het groeiend aantal ‘nieuwsmijders’, mensen die bewust niet meer naar het nieuws luisteren en/of kijken.
Meningenmoe
Kefah Allush (presentator en mediaproducent) zei in datzelfde programma op 6-9 dat hij een beetje ‘meningenmoe’ was. De start van het nieuwe talkshow-seizoen op televisie leidde hem tot die uitspraak.
Buffelboete
Linda Vermeulen (FNV) maakte zich in maart sterk voor parttime werkenden met een laag inkomen die
€ 600 per jaar meer aan belastingen dreigden te moeten betalen. Zij noemde het een ‘buffelboete’.
Zo’n 800.000 mensen in sectoren als de zorg, schoonmaak, detailhandel en distributie zouden hierdoor worden geraakt. Dankzij een motie van GroenLinks/PvdA en NSC besloot de Tweede Kamer om deze lastenverzwaring voor 2026 terug te draaien.
In november overhandigde de FNV, namens de gedupeerden, een petitie aan de Tweede Kamer, waarin er op wordt aangedrongen om de belastingmaatregel definitief te schrappen.
Knuffelassistent
In het Brabantse Vinkel heeft Arianne een woonhuis gecreëerd voor gehandicapte katten. Haar 31 katten hebben allemaal verschillende aandoeningen en behoeften. Ze wordt geholpen door een aantal vrijwilligers, waaronder een ‘knuffelassistent’.
De reportage was te zien in het tv-programma Binnenstebuiten (KRO/NCRV, NPO2), dat helaas ook wegbezuinigd wordt.
Spektakelleegte
In zijn nieuwsbrief/column Machtige Tijden (26-4) analyseerde Tom-Jan Meeus het fenomeen van politieke verlossers (zoals Pieter Omtzigt).
Polarisatieschwalbe
Voetbalkenners weten wat een schwalbe is: een speler laat zich op dramatische wijze in het strafschopgebied vallen, in de hoop dat de scheidsrechter een strafschop toekent. Een actie die helaas nogal veel voorkomt in het betaalde voetbal. De speler in kwestie wordt doorgaans met hoon overladen door publiek en medespelers.
Thomas Hogeling signaleerde een soortgelijke actie ook in de politiek (column NRC, 1-11).
Tijdens, maar ook nà de verkiezingscampagne ging het veel over het tegengaan van polarisatie. Maar volgens Hogeling gaat het nauwelijks over hoe er wordt gesproken over groepen in de samenleving die niet terug kunnen praten (zoals vluchtelingen of transpersonen).
Hogeling: ‘Ik geloof dat daar een bewuste strategie achter zit. Zolang je maar doet alsof het onderlinge gekibbel het grote probleem is, hoef je niets te zeggen over de polarisatie en haat, die je voor electoraal gewin de samenleving inpompt. En als je daar een keer wél op wordt aangesproken, dan roep je dat juist dát polariserend is.’
Dat noemt Hogeling de ‘polarisatieschwalbe’.
Als voorbeeld noemde hij het eerste RTL-debat, waarin Frans Timmermans de uitzendbranche van goedkope arbeidsmigranten ‘vrienden van de VVD’ noemde.
‘Heeft u dat echt nodig?’, reageerde Yesilgöz. ‘We beginnen de avond met het lage vertrouwen in de politiek, we moeten niet polariseren, we moeten vriendelijk zijn. Zes minuten verder en er zijn al twee keer persoonlijke verwijten gemaakt.’
De kritiek van Timmermans was nìet persoonlijk, maar gericht op de partij. Toch kreeg hij het verwijt te polariseren en daarmee werd het onderwerp afgesloten.
Gespreksleider Wilfred Genee had beter kunnen weten…
Dat waren ze alle tien. Nogal politiek getinte woorden, zal je misschien zeggen.
Tsja, het was nou eenmaal een jaar waarin de politiek dominant aanwezig was.
Food for thought in deze donkere dagen…
