In zijn boek Thinking Fast and Slow (2011) onderscheidt Daniel Kahneman twee manieren van denken, die ik voor het gemak als volgt samenvat: intuïtief en geconcentreerd, oftewel systeem 1 en systeem 2. Ben jij een systeem 1- of een systeem 2-denker? En wat heeft dat met de mediacrisis te maken?
Welnu, uit onderzoek blijkt dat wij bij het gebruik van social media meestal ‘cognitief gemak’ ervaren, zoals Kahneman dat noemt. Met andere woorden, er is geen bovenmatige inspanning voor nodig om een Facebook-, Instagram- of Twitter-bericht te lezen, we zijn meestal redelijk ontspannen als wij social media gebruiken, kortom we voelen ons op dat moment goed. Onze hersens bevinden zich in de systeem 1-stand. Grote koppen, leuke foto’s of gifjes dragen daar allemaal aan bij.
Verder moeten wij ons er rekenschap van geven dat op social media-cursussen het gebruik van ‘moeilijke woorden’ wordt afgeraden. Wat zijn moeilijke woorden? Daar zijn hele studies naar gedaan, maar kort gezegd komt het neer op hoe minder lettergrepen en hoe minder woorden, hoe leesbaarder de tekst.
Voor de journalistiek van de zogenaamde kwaliteitsmedia biedt die laatste bevinding een schrale troost: hoe moeilijker de tekst, hoe groter de kans op reacties. Punt is wel dat die reacties zich qua aantal niet verhouden tot het aantal lezers dat liever de voorkeur geeft aan een makkelijker leesbaar artikel.
Met die wetenschap valt de uitkomst van het onderstaande onderzoek ook beter te begrijpen:
* Parsely analyseert voor Amerikaanse uitgevers (zoals de Wall Street Journal, Huffington Post en Time) data van hun bezoekers/lezers.
Nou zal je misschien zeggen: ja, maar dat is in de VS, ‘Trumpland’. Maar recente onderzoeken in Europa en Nederland tonen ondubbelzinnig aan dat er wereldwijd sprake is van een betekenisvolle verandering in het mediagebruik én als gevolg daarvan ook in de manier waarop wij nieuws consumeren.
Nieuws in bed op de smartphone
Zo blijkt uit Reuters Digital News Report 2017 dat nu meer mensen het nieuws lezen op hun smartphone in bed dan onderweg naar of van hun werk. Van de in totaal 36 landen die door Reuters zijn onderzocht, is in zestien landen de smartphone het meest gebruikte apparaat voor nieuwsconsumptie. Gevolg van die toename van mobiele apparaten als nieuwsdragers is dat met name jongeren (18-34 jaar) hoofdzakelijk online kennis nemen van het nieuws, zo blijkt uit hetzelfde onderzoek.
De bevindingen van Reuters komen overeen met de onlangs gepresenteerde studie van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) naar het gebruik van nieuwsmedia via oude en nieuwe kanalen in Nederland.
Citaat uit de studie: “Veel Nederlanders stellen zich niet meer (alleen) op de hoogte van nieuws door twintig minuten naar een journaal te kijken of een uur de krant te lezen. Het aantrekkelijke van nieuws online is dat dit snel en frequent tussendoor bekeken kan worden. (…) Desgevraagd geeft een kleine meerderheid van de Nederlandse bevolking (52%) wel aan in de loop van de dag (een keer of meerdere keren) kort gebruik te maken van online nieuwsmedia.”
Zoals Marshall McLuhan al stelde the medium is the message: door de introductie van een nieuwe technologie of medium verandert het dagelijks patroon van mensen (Understanding Media, 1964). Niet voor niets wijdde het Amerikaanse Wired er in maart van dit jaar een compleet themanummer aan.
1,5 miljard verlies printmedia Nederland
Die verandering in ons leespatroon heeft grote gevolgen voor de pers (kranten en magazines). Het lezerspubliek is naar platforms van Facebook en Google verhuisd en de adverteerders verhuisden mee. Dat heeft de printmedia alleen al in Nederland de afgelopen tien jaar 1,5 miljard euro aan advertentiebestedingen gekost, zo berekende MarketingTribune begin juni op basis van het Jaarrapport Netto Mediabestedingen door Nielsen.
Daar stond een toename van 1 miljard euro aan online advertentie-inkomsten tegenover. “Per saldo is 500 miljoen euro verdwenen uit de Nederlandse advertentiemarkt.”
De jaar-op-jaar daling van advertentie-inkomsten bij printmedia betekent dat tweederde van de omzet in de afgelopen tien jaar is verdampt. MarketingTribune: “Die daling geldt voor alle mediumtypen binnen print, hoewel dagbladen de grootste daling kenden met bijna 70 procent.”
De krantenwereld is dus het hardst getroffen en min of meer uitgeleverd aan platforms als Facebook voor hun traffic (lees: bezoekers). En alhoewel het online bereik van kranten volgens het Reuters-onderzoek nog redelijk groot is, zijn de uitkomsten op de vraag of mensen bereid zijn om te betalen voor nieuws weinig bemoedigend. Nog geen 15% van de deelnemers aan laatstgenoemd onderzoek betalen voor nieuws.
Vertrouwen in media
Nu is het natuurlijk niet zo moeilijk om een antwoord te geven op de vraag waarom er zo weinig mensen bereid zijn om te betalen voor nieuws: ze kunnen het gratis lezen op nieuwssites of via social media. Of ze daarmee daadwerkelijk goed geïnformeerd worden is een tweede – naar die vraag zou nog eens een apart onderzoek gedaan moeten worden. De vraag is ook of lezers wel goed geïnformeerd willen zijn?!
Uit de eerder aangehaalde studie van het SCP blijkt dat de animo om kennis te nemen van nieuws niet overhoudt.
In dat verband is het interessant dat Reuters in haar onderzoek dit jaar ook vragen had meegenomen over polarisatie in de onderzochte landen en in hoeverre nieuws bewust werd gemeden. Het zal niemand verbazen dat de VS de lijst aanvoert met landen waarin de polarisatie het sterkst meetbaar is in het nieuws. Nederland staat in die lijst onderaan.
Wanneer het echter gaat om het bewust mijden van het nieuws schuift Nederland een flink eind naar voren. Als voornaamste redenen voor het mijden van nieuws gaven respondenten op dat het nieuws hun stemming verpestte én dat zij het nieuws niet vertrouwden. Volgens een afgelopen week gepubliceerd onderzoek door SCP is dat wantrouwen in de media het grootst onder tieners en millennials.
Als het om de betrouwbaarheid van nieuws gaat, valt er voor de traditionele media wellicht hoop te putten uit de ontwikkelingen in de VS naar aanleiding van de verspreiding van nepnieuws tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen. De ontmaskering van diverse sites die nepnieuws verspreidden had tot gevolg dat meer mensen een digitaal abonnement op een krant gingen nemen. Zelfs Facebook neemt maatregelen om de verspreiding van nepnieuws via hun platform tegen te gaan.
Maar het kan natuurlijk ook zijn dat de mensheid graag bedrogen wil worden. Die conclusie zou je bijna trekken uit een recent onderzoek, waaruit blijkt dat door onze korte concentratieboog tijdens het lezen van social media wij eerder geneigd zijn om nepnieuws te geloven. En daarmee zijn wij weer terug bij Daniel Kahneman’s Thinking Fast and Slow (in het Nederlands vertaald als Ons feilbare denken).
