Ons taalgebruik houdt ons een spiegel voor: dit houdt ons bezig. Om die reden is de verkiezing van het Woord van het Jaar ook interessant. Wat heeft ons in 2017 zodanig bezig gehouden, dat wij er nieuwe woorden voor hebben bedacht?
Er staan een paar leuke vondsten bij de Van Dale verkiezing voor Woord van het Jaar. Maar ik mis er ook een paar. Zoals ‘stoeipoesrobot’. En wat te denken van ‘Wunderwuzzi’?
Zoals de laatste jaren gebruikelijk is, selecteerde Van Dale tien nieuwe woorden die strijden om de titel van Woord van het Jaar. Daarnaast zijn er dan nog vijf categorieën met publieksinzendingen (Economie, Jongerentaal, Lifestyle, Politiek en Sport & Amusement).
Net als in voorgaande jaren heb ik in de loop van dit jaar ook zelf een selectie gemaakt, waarvan geen enkele – tot mijn verbazing – in voornoemde lijstjes bij Van Dale voorkomt.
En, zoals eveneens gebruikelijk, heb ik een klein onderzoek verricht naar de populariteit van de tien woorden die door Van Dale genomineerd zijn aan de hand van het aantal zoekresultaten bij Google. De uitkomst ziet er als volgt uit:
Hieronder volgt mijn lijstje met woorden van het jaar in chronologische volgorde (m.a.w. het begint in januari 2017). Elk woord is voorzien van een korte toelichting en uiteraard wordt de herkomst van het woord vermeld.
Tweedetietenwijk
Het is een jonge en bloeiende bedrijfstak in China: minnaressenverdrijving. En vergis je niet: veel van die bedrijfjes houden kantoor in luxeappartementen. Het uurtarief is er dan ook naar: 500 euro per euro is niet ongebruikelijk. Maar het kan ook voor een paar honderd euro minder.
De opdrachtgevers zijn meestal vrouwen, die graag willen weten van wie het ’tweede paar tieten’ (zoals minnaressen in de volksmond worden genoemd) is. Sommige stadsdelen staan dan ook bekend als ’tweedetietenwijk’.
(Bron: de Volkskrant, 5-1-2017)
Stoeipoesrobot
De Amerikaanse kunstenaar Jordan Wolfson exposeerde begin 2017 in het Stedelijk Museum te Amsterdam. In zijn werk reflecteert Wolfson op de digitalisering van de samenleving en andere technologische ontwikkelingen. Als onderdeel van zijn tweede solotentoonstelling was van februari tot eind april zijn eerste animatronic Female figure (2014) te zien, een fascinerende maar ook angstaanjagende robotsculptuur, uitgerust met sensoren waarmee het werk interactie aangaat met het publiek.
(Bron: de Volkskrant, 22-2-2017)
Landschapspijn
Burgers maken zich grote zorgen over de teloorgang van bloemen, planten, vogels en insecten. Veehouders en akkerbouwers daarentegen vechten voor hun bestaan. Een megastalboer zegt met ingehouden woede dat er maar weer eens een hongerwinter moet komen. ‘Dan leren mensen ons tenminste opnieuw waarderen.’ Deze groeiende kloof tussen stad en platteland bemoeilijkt een gesprek over de toekomst van onze natuur. In haar boek Landschapspijn wil Jantien de Boer de perspectieven van beide kampen laten zien en hoopt zo bruggen te bouwen.
(Bron: column Tommy Wieringa in HMC-bladen, 7-4-2017)
Gewiegel
Tijdens een uitzending van het radioprogramma Stand.nl (Radio 1) was Lodewijk Asscher te gast (toen nog minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Rutte II). Asscher pleitte om meer geld uit te trekken voor onderwijzend personeel in de begroting voor 2018. Bij coalitiegenoot VVD leefden echter bezwaren tegen dat idee. Asscher betitelde de overwegingen die daarbij een rol speelden als ‘gewiegel’ (vernoemd naar de oud-staatsman van de VVD, Hans Wiegel).
(Bron: Stand.nl, 29-6-2017)
Raspingelaar
De Oranje vrouwen zouden hun tweede wedstrijd in de groepsfase van het EK voetbal voor vrouwen tegen Denemarken gaan spelen. Voorafgaand aan het toernooi had Willem Vissers een interview met Lieke Martens, dat de krant op die dag publiceerde. Hij noemde de Limburgse in dat artikel een ‘raspingelaar’.
(Bron: de Volkskrant, 20-7-2017)
Taalnazi’s
Annieke Kranenburg nam op 29 juli afscheid als Ombudsvrouw van de Volkskrant en in haar afscheidscolumn beschreef zij hoe het haar, in de drieënhalf jaar dat zij die taak vervulde, niet makkelijk werd gemaakt. Lezers klaagden over taalverruwing en platvloersheid in de krant, terwijl anderen zich “ergerden aan het gebruik van het woord ‘taalnazi’s‘ in warempel de rubriek Taalgebruik! ‘Dat is helemaal grof!’ Over ‘taalnazi’s‘ gesproken – ik had het ook kunnen hebben over verkeerd begrepen humor door lezers óf misplaatste ironie door redacteuren.”
Het woord is misschien al eerder dan in 2017 geïntroduceerd, maar zelden heb ik zo een duidelijke illustratie gelezen van de misverstanden die het gebruik van een woord teweeg kan brengen. N.B. een woord dat op ironische wijze de taal tot onderwerp heeft!
(Bron: de Volkskrant, 29-7-2017)
Gifeieren
Dagblad De Telegraaf opende op 5 augustus met deze kop ‘Nieuwe lijst gifeieren’. Later werd dat genuanceerd in de bekendere samenstelling ‘fipronilei’. Dat laatste woord heeft dus de Van Dale-lijst met tien nominaties gehaald.
(Bron: De Telegraaf, 5-8-2017)
Genderneutraal
Vreemd genoeg komt het woord ‘genderneutraal’ in geen van de lijstjes bij Van Dale voor. Mogelijk omdat het woord al vóór 2017 in gebruik was, maar je zou kunnen zeggen dat het dit jaar toch echt is doorgebroken. Diverse gemeenten kondigden dit jaar aan voortaan genderneutrale aanspreekvormen te gaan hanteren en de NS is overgestapt op de onzijdige aanspreekvorm ‘reizigers’ in plaats van ‘dames en heren’.
Niet geheel onomstreden, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de reacties op een politiebericht waarin verzocht werd uit te kijken naar ‘een genderneutraal persoon’.
En blijkbaar ook aanleiding tot irritatie, getuige de uitverkiezing tot irritantste woord van het jaar.
(Bron: Het Parool, 7-12-2017)
Zangvogelscheidsrechter
Het woord zal ongetwijfeld langer bestaan, maar ik hoorde het voor het eerst tijdens een reportage van het NOS-Journaal over de handel in zangvogels in Indonesië. Door die handel worden bepaalde soorten vogels met uitsterven bedreigd. Het houden van een zangvogel is in Indonesië net zo normaal als het hebben van een hond of kat in ons land. Bovendien wordt in dat land van bepaalde vogels aangenomen dat zij over medicinale krachten beschikken. De vogels worden in dat geval gekookt en in een drankje verwerkt.
(Bron: NOS-Journaal, 4-9-2017)
Wunderwuzzi
Dat is de benaming die Christian Rainer (hoofdredacteur van het Oostenrijkse blad en website Profil) gaf voor de leider van de christendemocratische ÖVP in dat land, Sebastian Kurz. Hij is pas 31 jaar en werd vandaag – zaterdag, 16 december – de jongste bondskanselier van Oostenrijk én de jongste regeringsleider van Europa, nadat zijn partij op 15 oktober de verkiezingen had gewonnen.
Samen met de rechtse FPÖ van voormalig neonazi Heinz-Christian Strache heeft Kurz een coalitie gevormd, die tot 2022 het land gaat leiden.
Het woord ‘Wunderwuzzi’ bestaat al sinds de 18e eeuw en betekent zoveel als ‘natuurtalent’. Sommige Nederlandse media betitelden Thierry Baudet (Forum voor Democratie) dit jaar ook tot ‘Wunderwuzzi’. Om de jongste minister-president van Nederland te worden, heeft Baudet nog zes jaar de tijd.
(Bron: Buitenhof, 8-10-2017)
Cobot
Collaboratieve robots, oftewel cobots. Die waren te zien tijdens de Dutch Design Week, van 21 tot 29 oktober in Eindhoven e.o. Op de manifestatie Hubot kon men zien dat het werkterrein van de cobots nóg breder kan zijn. Een verband van ondernemers, bestuurders en ontwerpers presenteerde voorbeelden van cobots die samenwerken met mensen die anders werkloos zouden zijn, bijvoorbeeld doordat ze een beperking hebben. Ze kunnen met hulp van robots een beroep uitoefenen dat nu niet bestaat, maar in de toekomst wellicht wel.
(Bron: NRC/Handelsblad, 23-10-2017)
Lokhipster
Thema van de uitzending van het televisieprogramma Tegenlicht (NPO2) was de grote stad. Grote steden in de wereld zijn een magneet geworden voor nieuwkomers, toeristen, expats en laptop-nomaden. Amsterdam moet de komende vijftien jaar doorgroeien naar het magische getal van 1 miljoen inwoners.
Medeoprichter van het architectencollectief MVRDV, Winy Maas, ontvouwde in de uitzending zijn stedelijke plannen en gebruikte daarbij het woord ‘lokhipster’. Een aanduiding voor een bepaald type mens (jong en dynamisch) dat een voorkeursbehandeling krijgt bij woningtoewijzing in nieuwe wijken.
(Bron: Tegenlicht, 5-11-2017)
Opleidingshomogamie
Dit woord krijgt bij Scrabble ongetwijfeld drie keer woordwaarde. Het betekent dat (huwelijks)partners hetzelfde opleidingsniveau hebben. Hoe vaker dat gebeurt, hoe hoger de opleidingshomogamie. En dat blijkt in de Nederlandse samenleving ook inderdaad steeds vaker het geval, aldus een publicatie van het CBS.
Het aandeel (al dan niet gehuwde) samenwonende paren van wie een van de partners ten minste een bachelordiploma heeft, is toegenomen. Tegelijk daalde het percentage paren met beiden een middelbare of lagere opleiding.
Utrecht blijkt de stad te zijn met het hoogste aantal hoogopgeleide paren.
Frank Kalshoven wijdde aan deze ontwikkeling een column in de Volkskrant en trekt twee conclusies:
- De opleidingshomogamie doet de herverdeling via de overheid gedeeltelijk teniet. Het huishoudinkomen van twee hoogopgeleiden is, ook nadat de herverdelingsmachine zijn werk heeft gedaan, hoger dan dat van anders samengestelde paren.
- Een toenemende opleidingshomogamie leidt tot hogere kosten voor overheidsvoorzieningen. Hoezo? Omdat de advocaat, techneut en chirurg in afnemende mate een huishouden vormen met partners met slechte arbeidsmarktkansen.
(Bron: de Volkskrant, 11-11-2017)
Polderpedo
Kinderrechtenorganisatie Terres des Hommes meldde dat het zeker 350 actieve Nederlandse kindersekstoeristen heeft geïdentificeerd, die met name in Zuidoost-Azië hun onhebbelijkheden botvieren. De Telegraaf betitelde die wetsovertreders tot ‘polderpedo’s’. Een onsmakelijk woord voor een onsmakelijk soort mens.
(Bron: De Telegraaf, 13-11-2017)
Als u mij nu vraagt welk woord ik het leukste van deze veertien vind, dan ben ik geneigd voor ‘gewiegel’ te kiezen. Omdat het eigenlijk afgeleid is van een nieuw werkwoord: wiegelen. Het is een eerbetoon aan een oud-politicus, aan zijn manier van politiek bedrijven (sommigen zouden het ‘marchanderen’ noemen, maar dat woord kent bijna niemand meer).
De meeste andere woorden zijn samenstellingen (een combinatie van woorden die ook zelfstandig kunnen voorkomen), dus niet echt nieuwe woorden. En ‘opleidingshomogamie’ kan ik niet echt een leuk woord vinden, maar is daarentegen weer wel interessant.
Zoals Frank Kalshoven in zijn column schreef: onthoud dat woord.
Je kan nog tot en met maandag 18 december op het Woord van het Jaar stemmen bij Van Dale, mocht je daar nog behoefte toe voelen.
