In het hoogseizoen staan de mensen er dagelijks voor in de rij. Nee, niet de nieuwste attractie in de Efteling, maar … een boekhandel. Boekhandel Lello & Irmão (in de volksmond gewoon ‘Lello’) ligt aan Rua da Carmelitas in de Portugese havenstad Porto. Mensen staan er niet alleen voor in de rij, ze moeten ook nog betalen voor toegang! Een businessmodel waar alle boekhandels voor zouden tekenen. Wat maakt een boekhandel in Porto zo bijzonder dat mensen bereid zijn € 6,50 te betalen om naar binnen te mogen?
Vreemd genoeg zijn het niet de boeken die drommen toeristen ertoe bewegen om het smalle pand te betreden, maar komen ze hoofdzakelijk om het uit houtsnijwerk bestaande interieur te bewonderen. Overigens is de voorgevel van de winkel waarschijnlijk het meest gefotografeerde pand van Porto.
Kenmerkend voor het neogotische ontwerp van architect Xavier Estes uit 1906 is de boogvormige façade, die bestaat uit de voordeur met links en rechts daarvan elk een etalageraam.
Bij binnenkomst wordt je verwelkomd door de beeltenissen van Portugese literaire grootheden als Camilo Castelo Branco en Tomás Ribeiro, in brons gebeeldhouwd door Romão Júnior.
Het interieur ademt de sfeer van een oude bibliotheek. Die indruk wordt nog versterkt door het houtsnijwerk en de monumentale roodgeverfde trap, die halverwege zich naar links en rechts splitst naar de eerste verdieping. De balustrade op de entresol vormt voor velen een geliefde plek voor een portretfoto.
Want één ding is zeker: er worden in Lello meer foto’s gemaakt dan boeken verkocht. Overigens krijg je het entreegeld terug bij aanschaf van een boek.
Pièce de résistance van de boekwinkel vormt echter het gigantische glas-in-loodraam aan het plafond, met de inscriptie ‘Decus in Labore’ (Eer in Arbeid).
Dat werk staat of ligt op tafels rondom: naast meer hedendaagse Portugese auteurs als Fernando Pessoa is er veel Engelstalige literatuur te vinden, waaronder usual suspects als James Joyce, Oscar Wilde en Shakespeare.
Literatuur vormt de hoofdmoot van het assortiment, daarnaast natuurlijk boeken over Portugal, kunst en food.
Helaas is er nauwelijks plaats om even ergens rustig met een boek te gaan zitten – zeker niet met een krioelende mensenmassa om je heen!
Die mogelijkheid was er wel, vlak na de renovatie van het pand in 1994. De nieuwe eigenaren wilden de tearoom op de eerste verdieping nieuw leven inblazen, waarmee zij trendsetters avant la lettre waren, aangezien veel boekhandels tegenwoordig een koffiehoek hebben. Anno 2017 is die tearoom nergens meer te bekennen – waarschijnlijk als gevolg van het feit dat er in bijna elke straat nu een koffiebar is te vinden.
Hoe anders is dat bij boekhandel Dominicanen in Maastricht. Ook die boekhandel is een trekpleister voor toeristen geworden omdat die in een oude Dominicaner kerk is gevestigd. Gods wegen zijn ondoorgrondelijk…..
Maar in tegenstelling tot Lello in Porto hebben de eigenaren van deze winkel geen enkele moeite gedaan om het interieur af te stemmen op de Gotische architectuur van het gebouw. Een donkere stalen constructie rijst op vanuit het schip van de kerk, die uit twee verdiepingen bestaat en het merendeel van het assortiment aan boeken huisvest.
Efficiënt en inventief, maar daar is dan ook wel alles mee gezegd. De verlichting is ook niet optimaal – toch een cruciale factor voor een boekhandel. Bij de renovatie van boekhandel Lello in Porto konden er geen lichtarmaturen aan het gestucte plafond worden bevestigd zonder het te beschadigen en toch is er overal voldoende licht.
Klimatologisch wordt het in de Dominicanen bij warmere buitentemperaturen al gauw benauwd, zeker als je op een van de twee bovenste verdiepingen op zoek bent naar een boek.
Wat voor boek? Niets zo leuk om in een vreemde plaats een boekhandel binnen te lopen en te gaan struinen langs de schappen. Om dan plotseling op een titel of auteur te stuiten die je nieuwsgierigheid wekt of – nog beter – waar je al lang naar op zoek was. Dat kan zowel fictie als non-fictie zijn.
Een ideale plaats om dat te doen is het Italiaanse Turijn, waar je in de arcade van de Via Po diverse antiquariaten kunt vinden – hoewel het aantal de laatste jaren afneemt.
Eén van de leukste boekhandels kwam ik tegen in Mendocino, een kustplaatsje in het noorden van Californië met hooguit 900 inwoners. In een plaats van die grootte verwacht je geen boekhandel en al helemaal niet een waar de nieuwste titels uitgestald liggen en regelmatig auteurslezingen plaatsvinden. Niet voor niets noemt de Gallery Bookshop zichzelf ‘een boekhandel van wereldklasse in het hart van Mendocino County’.
Het interieur doet nog het meest denken aan een beetje rommelige huiskamer. Maar het was niet eens zozeer de inrichting die mij verraste, als wel het feit dat een van de verkoopsters van Nederlandse origine was. Kijk, dat schept meteen een band.
En daarmee zijn wij, last but not least, bij de menselijke factor aanbeland. Meer dan in welke detailhandel dan ook, zijn het de boekverkopers die een persoonlijke stempel op de winkel drukken.
Ik ken boekhandels waar het personeel bijhoudt wat de favoriete auteurs en/of onderwerpen van hun klanten zijn en op grond van die kennis aanbevelingen doen. Betrouwbaarder als Amazon en sowieso persoonlijker.
En ik ken boekverkopers die naar aanleiding van een aankoop een gesprek met je beginnen over de inhoud of de auteur. Met een robot zal je zo’n gesprek niet zo gauw hebben.
Dat is maar goed ook, voor ons en voor de boekhandel.
P.S. Het aantal boekwinkels in de VS is de afgelopen 15 jaar gehalveerd. Er zijn er nu nog ongeveer 20.000. Nederland telt om en nabij de 800 boekwinkels. In Duitsland en Frankrijk stabiliseert het aantal zelfstandige boekhandels zich de laatste jaren rond de 3000 (Bronnen: Statista, CBS, Börsenverein des Deutschen Buchhandel, Syndicat de la Librairie Française).
