Mensen laten altijd een ‘residu van geschiedenis’ achter, zegt de verteller in de roman “Inherent Vice”. Op het eerste gezicht een doorsnee detective verhaal, maar kenners van Thomas Pynchon’s werk weten wel beter: in zijn romans is niets wat het lijkt.
Pynchon’s oeuvre is – zeker als je de periode in ogenschouw neemt waarin het is geschreven – niet groot. Toch heeft zijn werk in de VS en daarbuiten een cultstatus verworven.
Na zijn debuut met de raadselachtige titel “V.” in 1963 zijn er niet meer dan tien boeken van hem verschenen. “The Crying of Lot 49” (1966) vestigde zijn status als veelbelovend auteur. De inhoud valt eigenlijk niet samen te vatten – net zomin als zijn overige werk: grofweg gaat het over een alternatief voor het postmonopolie zoals dat ooit bestond en de rol die een adellijke familie daarbij speelde.
Met “Gravity’s Rainbow”(1973) werd Pynchon definitief studiemateriaal op de letterenfaculteiten van alle Amerikaanse universiteiten. Een roman die begint tijdens WO-II in Londen en van daaruit langs verleden en toekomst meandert, zodat Pynchon zijn voorliefde voor de geschiedenistheorie van Henry Adams uitgebreid kan etaleren. Een en ander gelardeerd met een veelheid aan personages met onvertaalbare namen (Zoyd, Kit Traverse, Dope Breedlove….).
Die namen van de personages zijn een handelsmerk van Pynchon – ook in “Inherent Vice” strooit hij er weer tientallen rond, zodanig dat de lezer/kijker halverwege het spoor bijster dreigt te raken. Waarschijnlijk een van de redenen waarom regisseur Paul Thomas Anderson verschillende plotlijnen in het boek heeft weggelaten uit de film. Anderson is een zelfverklaard liefhebber van Pynchon’s werk. Dat zijn keuze juist op dit boek is gevallen heeft mogelijk ook te maken met de eenheid van tijd en plaats waarin het zich afspeelt: begin jaren zeventig in Californië. Dat scheelt aardig in de productiekosten!
En als het een andere regisseur dan Anderson was geweest, zouden we het bij die banale vaststelling kunnen laten. Maar Anderson is de man van speelfilms als Magnolia (1999), There Will Be Blood (2007) en The Master (2012) – die maakt niet zomaar een film.
“Ik ben van 1970, een generatie zonder illusie, maar ik besef nu dat zij wel iets echts verloren”, zei Anderson in een interview met Coen van Zwol (NRC/Handelsblad, 4-2). Dat is het werkelijke onderwerp van Inherent Vice: een Amerikaanse generatie die dacht dat de wereld zou veranderen.
Het boek speelt zich af aan het begin van de jaren zeventig. Vlak na een afschuwelijke reeks moord(partij)en die een vruchtbare bodem voor paranoia vormden: Robert Kennedy, Martin Luther King, de beestachtige moord op Sharon Tate (de zwangere vrouw van filmregisseur Roman Polanski) en drie van haar vrienden door de sekte van Charles Manson, de massamoord op burgers in het Vietnamese My Lai en het doodschieten van vier studenten in Ohio (tijdens demonstraties) door de National Guard. Zie deze timeline:
De dood van de vier studenten leidde tot grote publieke verontwaardiging die zich onder meer uitte in diverse songs en composities van bekende en minder bekende artiesten: “Ohio” van Crosby, Stills, Nash & Young, “Student Demonstration Time” van The Beach Boys, “Truth is Fallen” van Dave Brubeck waren de meest bekenden. Ook Bruce Springsteen schijnt er een song over te hebben geschreven, “Where Was Jesus in Ohio”, die echter nooit is uitgebracht. Saillant detail: zangeres Chrissie Hynde (The Pretenders) was getuige van de gebeurtenissen op de campus van de universiteit in de staat Ohio.
Anderson heeft relatief veel songs van Neil Young gebruikt voor de soundtrack van de film – een teken: Young was namelijk de schrijver van “Ohio”.
Pynchon houdt er ook van om tekens in zijn boeken te verwerken. Ergens in het boek staat dat er een nieuw health-food restaurant is geopend ‘off Melrose’. Het heet De Prijs van Wijsheid en bevindt zich boven een nogal schimmige bar met de naam Ruby’s Lounge. De eigenaren van het restaurant hebben buiten een bord neergezet ‘met de handgeschreven tekst DE PRIJS VAN WIJSHEID BEVINDT ZICH BOVEN RUBY’S, JOB 28:18’.
Dat laatste is weer een verwijzing naar het bijbelboek Job, waar op de bewuste plaats staat te lezen: ‘parelmoer noch kristal komen (naast haar) in aanmerking, en het bezit van wijsheid gaat robijnen te boven’.
Het is geen perfect boek en de film kent ook zijn zwakke momenten. Maar de Oscar voor ‘Beste scenario naar een boek’ moet mogelijk zijn, ondanks de zware concurrentie (American Sniper, The Imitation Game en The Theory of Everyting). Anderson heeft er nog geen een…..
